جستجوی پیشرفته
بازدید
21911
آخرین بروزرسانی: 1394/04/23
خلاصه پرسش
مراد از ثابت بودن، مداومت و پایداری در انجام عبادت چیست؟
پرسش
سلام علیکم؛ نقل است کسی از رسول الله(ص) سؤال کرد، محبوب‌ترین عمل نزد خدا چیست؟ رسول خدا در جواب فرمود: «اعمال ثابتی که انجام می‌دهد هرچند کم باشد». مراد از اعمال ثابت چیست؟
پاسخ اجمالی
در منابع اهل سنت، از عائشه نقل شده است: «از رسول خدا(ص) سؤال شد کدام عمل نزد خدا دوست‌‌داشتنی‌‌تر است؟ آن‌حضرت فرمودند: عملی که بادوام و پایدار باشد، هر چند کم باشد».[1]
روایت دیگری نیز به همین مضمون از عائشه از پیامبر(ص)نقل شده است: «خیر الأعمال ما دیم علیه»؛[2] بهترین عمل آن عملی است که بر آن مداومت شود.
این مضمون در روایات شیعی نیز با عناوین مختلف وارد شده و مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است. برای نمونه به ذکر چند روایت بسنده می‌کنیم:
1. امام سجاد(ع): «من دوست دارم بر کارها و در انجام اعمالم پایداری و مداومت داشته باشم».[3]
2. امام باقر(ع): «دوست داشتنی‌‌ترین اعمال نزد خداى عز و جل عملى است که بنده آن‌را ادامه دهد، اگر چه اندک باشد.»[4]
3. امام صادق(ع): «شیعیان ما را با سه چیز امتحان کنید؛ خواندن نماز بوقت و چگونگى مداومت‏ بر آن، حفظ اسرار ما و چگونگى پنهان داشتن آنها از دشمنان ما، و مواسات و کمک‌های مالى با برادران خویش و چگونگى اجراى آن».[5]
مراد و هدف از ثبات و مداومت در عمل این است که اگر انسان یک عمل خیر و نیکی مانند نماز اول وقت را شروع نمود، آن‌را آرام آرام و به طور مستمر و طولانی مدت انجام دهد تا روان و نفس آدمی با آن خو گرفته و در دراز مدت بر اثر تکرار و ممارست از حال[6] به صورت ملکه[7] و صفت راسخ نفس در آید و روح، مالک آن عقیده و عمل گردد، در نتیجه هیچ‌گاه از انجام آن خسته نشده، بلکه به خود عادت داده که تا آخر عمرش آن عمل را انجام خواهد داد.
کار اندک و مداوم، بهره‌اش بیش از آن است که انسان چندین کار؛ مانند «نماز اول وقت»، «نخوابیدن بین الطلوعین»، «شب زنده داری»، «روزه مستحبّی» و...، را به یک‌باره آغاز کرده، اما این رفتار عبادیش ادامه‌دار و ثابت نباشد و سبب خستگی و پریشانی و گاه منجر به ناامیدی و ترک آن عمل برای همیشه شود. چنانچه امام على(ع) می‌فرماید: «کار اندکى که بر آن مداومت کنى، امیدبخش‌‌تر از کار بسیارى است که از آن ملول گردى».[8]
مدت مداومت بر عمل خیر
اکنون این پرسش پدید می‌آید که یک عمل تا چه مدت باید انجام شود تا بتوان بدان مداومت در عمل گفت؟!
پاسخ آن است که حداکثر مداومت، ادامه عمل تا پایان عمر است، اما در نگاهی محدودتر، حداقل مداومت بر یک عمل آن است که یک عمل خیر در مدت زمان خاصی که از نظر عرف بر آن صدق مداومت نماید انجام شود، هر چند در روایات، استحباب مداومت و پایداری در عمل خیر تا یک‌سال مورد تأکید قرار گرفته است. چنان‌که امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: «هر گاه شخصی عملى انجام می‌دهد، تا یک‌سال ادامه دهد، سپس اگر خواهد به عمل دیگرى منتقل شود؛ زیرا شب قدرى که تقدیرات و مشیت‌های الاهی در آن محقق می‌‌شود ضمن یک سال خواهد بود».[9]
از طرفی بهتر است وقتی انسان تصمیم به مداومت بر عمل خیری گرفته در انجام آن کوتاهی و امروز و فردا نکند، بلکه هر چه زودتر و در کمتر از یک‌سال اقدام بر انجام آن نماید. چنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید: «مبادا عملى را بر خودت واجب گردانى و آن‌گاه یک‌سال تمام آن‌را انجام ندهی و رهایش کنی».[10] یعنی هر گاه تصمیم بر مداومت بر انجام عملی گرفتی در مدت زمان یکسال آن‌را شروع کن و بین تصمیم تو و انجام عمل بیش از یک‌سال فاصله نیفتد و یا این‌که در نگاهی حداقلی اگر تصمیم گرفتی که یک عمل را به صورت مداوم انجام دهی، دست کم، سالی یک‌بار آن‌را انجام بده. 
ثمره و نتیجه مداومت بر عمل خیر
امام علی(ع)فرمود: «ثمره مداومت و پایداری بر کار خیر برای انسان خردمند عبارت است از:
1. ترک کارهاى زشت
2. دورى از حماقت
3. خوددارى از گناه
4. یقین
5. علاقه به نجات
6. اطاعت خداى رحمان
7. تعظیم از دلیل و برهان
8. دورى از شیطان
9. پذیرفتن عدل
10. حق‌گویى».[11]
نتیجه این‌که انسان در انجام عبادات باید از افراط و تفریط در کمیت و حتی گاهی در کیفیت آن پرهیز نماید تا موجب دلسردی و رها نمودن عمل نشود، بلکه بهتر است عبادتی متعادل و ثابت به صورت مداوم انجام شود هر چند از جهت کمیت اندک باشد.
چنان‌که امام سجاد می‌فرماید: «إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَقْدَمَ عَلَى رَبِّی وَ عَمَلِی مُسْتَوٍ»؛ من دوست دارم به سوی پروردگارم بروم، در حالی‌که عمل من بر اثر افراط یا تفریط، بیشتر یا کمتر از مدت زمانی که زندگی کردم نباشد. [12]
و بقول سعدی آن شاعر زیبا سخن:
رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
 

[1]. «حدیث رواه الشیخان و الترمذی عن عائشة قالت: «إن رسول اللّه ص سئل أیّ العمل أحبّ إلى اللّه؟ قال: أدومه و إن قلّ»، دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، ج 2، ص 400 - 401، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة، 1383 ق.
[2]. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم( ابن کثیر)، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج 8، ص 265، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ اول، 1419 ق؛ قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 20، ص 36 - 37، نهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.
[3]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 2، ص 82، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. همان، ج ‏2، ص 82.
[5].  شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 103، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[6]. «کیفیت ناپایدار و زودگذر نفسانی».
[7]. «صفت ثبوتی در نفس که به راحتی از نفس جدا نمی‌شود».
[8]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، مصحح، صبحی صالح‏، ص 525، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[9]. کافی، ج ‏2، ص 82.
[10]. همان، ج ‏2، ص 83.
[11]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول،‏ محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، النص، ص 17 - 18، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق.
[12]. «یعنی لا یزید و لا ینقص على حسب الأزمنة بافراط و تفریط.»، پاورقی کافی، ج ‏2، ص 83.
در منابع اهل سنت، به نقل از عائشه آمده: «از رسول خدا(ص) سؤال شد کدام عمل نزد خدا دوست‌‌داشتنی‌‌تر است؟ آن‌حضرت فرمودند: عملی که بادوام و پایدار باشد، هر چند کم باشد».[1]
روایت دیگری نیز به همین مضمون از عائشه از پیامبر(ص)نقل شده است: «خیر الأعمال ما دیم علیه.»[2]؛ بهترین عمل آن عملی است که بر آن مداومت شود.
این مضمون در روایات شیعی نیز با عناوین مختلف وارد شده و مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است که برای نمونه به ذکر چند روایت بسنده می‌کنیم:
1. امام سجاد(ع) می‌فرمود: «من دوست دارم بر کارها و در انجام اعمالم پایداری و مداومت داشته باشم».[3]
2. امام باقر(ع) فرمود: «دوست داشتنی‌‌ترین اعمال نزد خداى عز و جل عملى است که بنده آن‌را ادامه دهد، اگر چه اندک باشد.»[4]
3. امام صادق(ع) می‌فرماید: «شیعیان ما را با سه چیز امتحان کنید؛ خواندن نماز بوقت و چگونگى مداومت‏ بر آن، حفظ اسرار ما و چگونگى پنهان داشتن آنها از دشمنان ما، و مواسات و کمک‌های مالى با برادران خویش و چگونگى اجراى آن».[5]
مراد و هدف از ثبات و مداومت در عمل این است که اگر انسان یک عمل خیر و نیکی مانند نماز اول وقت را شروع نمود، آن‌را آرام آرام و به طور مستمر و طولانی مدت انجام دهد تا روان و نفس آدمی با آن خو گرفته و در دراز مدت بر اثر تکرار و ممارست از حال[6] به صورت ملکه[7] و صفت راسخ نفس در آید و روح، مالک آن عقیده و عمل گردد، در نتیجه هیچ‌گاه از انجام آن خسته نشده، بلکه به خود عادت داده که تا آخر عمرش آن عمل را انجام خواهد داد.
کار اندک و مداوم بهره‌اش بیش از آن است که انسان چندین کار؛ مانند «نماز اول وقت»، «نخوابیدن بین الطلوعین»، «شب زنده داری»، «روزه مستحبّی» و...، را به یک‌باره آغاز کرده، اما این رفتار عبادیش ادامه‌دار و ثابت نباشد و سبب خستگی و پریشانی و گاه منجر به ناامیدی و ترک آن عمل برای همیشه شود. چنانچه امام على(ع) می‌فرماید: «کار اندکى که بر آن مداومت کنى، امیدبخش‌‌تر از کار بسیارى است که از آن ملول گردى».[8]
مدت مداومت بر عمل خیر
اکنون این پرسش پدید می‌آید که یک عمل تا چه مدت باید انجام شود تا بتوان بدان مداومت در عمل گفت؟!
پاسخ آن است که حداکثر مداومت، ادامه عمل تا پایان عمر است، اما در نگاهی محدودتر، دست کم دو تعریف از مداومت در روایات وجود دارد:
الف. عملی که تصمیم به انجام آن گرفته ‌شد دست کم یک سال ادامه یابد. امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرمایند: «هر گاه شخصی عملى انجام می‌دهد، تا یک‌سال ادامه دهد، سپس اگر خواهد به عمل دیگرى منتقل شود؛ زیرا شب قدرى که تقدیرات و مشیت‌های الاهی در آن محقق می‌‌شود ضمن یک سال خواهد بود».[9]
ب. بعد از تصمیم به مداومت بر عمل، این‌گونه نباشد که سالی بگذرد و یک‌بار آن عمل را انجام نداده باشد و به عبارتی میان دو عملش بیش از یک سال فاصله افتد. روایتی از امام ششم(ع) ناظر به این مطلب است: «مبادا عملى را بر خودت واجب گردانى و آن‌گاه یک سال تمام آن‌را انجام ندهی».[10]
ثمره و نتیجه مداومت بر عمل خیر
امام علی(ع)فرمود: «ثمره مداومت و پایداری بر کار خیر برای  انسان خردمند عبارت است از:
1. ترک کارهاى زشت
2. دورى از حماقت
3. خوددارى از گناه
4. یقین
5. علاقه به نجات
6. اطاعت خداى رحمان
7. تعظیم از دلیل و برهان
8. دورى از شیطان
9. پذیرفتن عدل
10. حق گوئى».[11]
نتیجه این‌که نباید در عبادت از جهت کمیت یا کیفیت آن‌چنان افراط کرد که ناگاه از آن دل‌سرد شده و به کلی رهایش کرد، بلکه بهتر است عبادتی متعادل و ثابت به صورت مداوم انجام شود هر چند از جهت کمیت اندک باشد.
بقول سعدی آن شاعر زیبا سخن:
رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
 

[1]. «حدیث رواه الشیخان و الترمذی عن عائشة قالت: «إن رسول اللّه ص سئل أیّ العمل أحبّ إلى اللّه؟ قال: أدومه و إن قلّ»، دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، ج 2، ص 400 - 401، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة، 1383 ق.
[2]. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم( ابن کثیر)، تحقیق: شمس الدین، محمد حسین، ج 8، ص 265، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ اول، 1419 ق؛ قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 20، ص 36 - 37، نهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.
[3]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 2، ص 82، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. همان، ج ‏2، ص 82.
[5].  شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 103، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[6]. «کیفیت ناپایدار و زودگذر نفسانی».
[7]. «صفت ثبوتی در نفس که به راحتی از نفس جدا نمی‌شود».
[8]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق و مصحح، صبحی صالح‏، ص 525، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[9]. کافی، ج ‏2، ص 82.
[10]. همان، ج ‏2، ص 83.
[11]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول،‏ محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، النص، ص 17 - 18، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • نفس ناطقه چیست و آیا آنچه به عنوان «خلق آخر» در قرآن آمده، ناظر به همین نفس است؟
    17448 تفسیر 1391/04/12
    در آیه مورد پرسش: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقینَ»،[1] خداوند هفت مرحله از مراحل خلقت انسان را بیان می کند که انسان تا به مرحلۀ انسانیت برسد، ...
  • گزارش‌های تاریخی موجود، پیرامون شخصیت امیة بن سعد که در کربلا به شهادت رسید، چه می‌گویند؟
    2961 تاريخ بزرگان 1399/07/06
    یکی از افرادی که نامش در میان شهدای کربلا و یاران امام حسین(ع) جاودانه ماند، و مُهر شهادت وی در درگاه الهی ثبت شد، امیة بن سعد از قبیله‌‌ی «طی» بود.[1]با مروری که در منابع کهن در دسترس داشتیم بیش از ...
  • حنش بن مالک کیست؟
    4111 درایه الحدیث 1399/04/01
    نام «حنش بن مالک» تنها در سند برخی از نقل‌هایی که مربوط به فتح ایران و جنگ‌ها و وقایع آن بوده دیده می‌شود.[1]مانند گزارشی که در ارتباط با ادعای حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در سپاهی که به فتح ایران گسیل ...
  • لطفاً بفرمائید چرا پس از رحلت پیامبر(ص) ازدواج کردن با همسرانش حرام است؟
    45316 Laws and Jurisprudence 1388/08/03
    بنا بر آیه 6 از سوره احزاب، همسران پیامبر همانند مادران مؤمنین و در حکم آنا هستند. به همین خاطر، ازدواج با آنان حرام است. علت های متعددی درباره حرمت ازدواج با همسران پیامبر(ص)، ذکر شده است، از جمله عدم سوء استفاده توسط منافقان از جایگاه هسران پیامبر(ص)، و نگهداری ...
  • آیا حدیث ثلاث خصال دارای سند صحیح می باشد؟
    15618 درایه الحدیث 1388/08/12
    هر چند برخی از راویان این حدیث مجهول و ناشناخته هستند؛ ولی به چند دلیل این حدیث قابل استناد است:1. این روایت در منابع متعدد دسته اول روایی وارد شده است؛ و این را می دانیم کهوجود روایت در منابع متعدد و توجه محدثان بزرگ ...
  • آیا در میان شهدای کربلا، شهیدی به نام احمد بن محمد هاشمی نیز وجود داشت؟
    1824 تاريخ بزرگان 1400/04/15
    در میان منابع قابل دسترس، اولین بار ابن شهرآشوب در تألیف خود، نامی از «احمد بن محمد هاشمی» به عنوان شهیدی از  شهدای کربلا به میان آورد که روز عاشورا در دفاع از امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1]با توجه به شهرت ...
  • «عالم ذر» کدام عالم است؟
    32070 پیمان پروردگار با مردم 1385/03/13
    «عالم ذر» یا «عالم میثاق»؛ عبارت از زمان، مرحله، صحنه، موطن و یا جهانى قبل این جهان است که خداوند متعال تمام انسان‌هایى را که از صلب حضرت آدم(ع) می‌باشند به صورت ذرّات ریزى خارج نموده و بعد از تعلّق ارواح به آن ذرات، از آنان میثاق و ...
  • در زبان عربی چه تفاوتی بین ترکیب وصفی و ترکیب اضافی بیانی وجود دارد؟
    1922 صرف و نحو 1402/04/03
     اضافه در زبان عربی به دو نوع اضافه لفظی و اضافه معنوی تقسیم می‌شود: اضافه لفظی آن است که یک اسم به معمول خود اضافه شود؛ اما اضافه معنوی، یک اسم به اسم دیگری که معمول مضاف خود نیست اضافه می‌گردد.[1]اضافه معنوی خود بر سه قسم است:به معنای ...
  • آیا تغییر جنسیت، تغییر در خلقت خدا نیست؟
    77743 Laws and Jurisprudence 1388/10/08
    تغییر جنسیت دارای اقسام گوناگون است و دقیقاً باید محل نزاع و گفت و گو روشن باشد. همه صاحب نظران با تغییر جنسیت دو جنسی ها یا خنثی ها (Hermaphrodite) موافق اند. اما تغییر جنسیت در بیماران تراجنسیتی (ترانس سکشوال Transsexual) مورد اختلاف شدید صاحب نظران است. حقوق دانان ...
  • آیا پیامبر اکرم (ص) در زمان بیماری، ابوبکر را امام جماعت قرار داد؟
    23517 تاريخ بزرگان 1389/05/09
    در منابع اهل سنت روایاتی در این زمینه نقل شده است که در صورت قبول آنها اشکالات و ابهامات متعددی پیش می آید که نمی توان چنین چیزی را پذیرفت. و بر فرض صحت تعیین برای امامت جماعت در یک یا چند نوبت دلیل بر شایستگی لیاقت برای ...

پربازدیدترین ها