جستجوی پیشرفته
بازدید
15079
آخرین بروزرسانی: 1392/03/28
خلاصه پرسش
آیا سند خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)، در کتاب «دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری صحیح است؟
پرسش
در خصوص اعتبار حدیث مشهور فدک که توسط محمد بن جریر طبری در کتابش (دلائل الامامة) که با هشت سلسله مختلف ذکر شده است، توضیح دهید. بویژه در مورد این قسمت: «و أخبرنی أبو الحسین محمد بن هارون بن موسى التلعکبری، قال: حدثنا أبی (رضی الله عنه)، قال: حدثنا أبو العباس أحمد بن محمد بن سعید الهمدانی، قال حدثنی محمد بن المفضل بن إبراهیم بن المفضل بن قیس الأشعری، قال: حدثنا علی بن حسان، عن عمه عبد الرحمان بن کثیر، عن أبی عبد الله جعفر بن محمد (علیه السلام)، عن أبیه، عن جده علی بن الحسین، عن عمته زینب بنت أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (علیهم السلام)، قالت: لما أجمع أبو بکر على منع فاطمة (علیها السلام)». اگرچه عبدالرحمن بن کثیر و علی بن حسان از نظر علی بن ابراهیم ثقه و قابل اطمینان‌اند، اما در این روایت مورد انتقاد واقع شده‌اند. لطفاً نظر خود را به طور کلی در خصوص خطبه و به طور خاص در مورد این زنجیره روایی (با این‌که هفت سلسله دیگر آن را تأیید می‌کند) چیست؟
پاسخ اجمالی
در کتاب «دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری(ره)، اسناد متعددی برای خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) آمده است. این خطبه در کتاب‌های متعددی از کتب قدماء آورده شده است و از آن‌چنان شهرتی برخوردار است که نمی‌توان آن‌را انکار کرد. اگرچه برخی از راویان این حدیث به طور کلی تضعیف شده‌اند، ولی راویان بزرگی؛ مانند محمد بن مفضل و احمد بن محمد بن سعید و هارون بن موسی تلعکبری، به این حدیث نقل شده از این اشخاص اعتماد کرده‌اند که نشان از وجود قرائنی بر صحت این حدیث در اعتقادشان بوده است.
 
پاسخ تفصیلی
در کتاب «دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری(ره)، اسناد متعددی برای خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) آمده است. این خطبه در کتاب‌های متعددی از کتب قدماء آورده شده است و از آن چنان شهرتی برخوردار است که نمی‌توان آن را انکار کرد.
محمد بن جریر بن رستم طبری، از علمای امامیه است[1] و کتاب او به نام «دلائل الامامة» درباره موضوعات مربوط به امامت هر یک از ائمه(ع) و حضرت زهرا(س) است.
وی در ذیل بیان مسائل مهم مرتبط با زندگی حضرت زهرا(س) به موضوع فدک می‌پردازد، او تحت عنوان «حدیث فدک» برای ورود به خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)، ابتدا سند خود را به این حدیث، به چندین طریق نقل می‌کند، از جمله سندهایی که برای این خطبه نقل کرده، همان سندی است که در پرسش آمده است.
سند حدیث چنین است: «و أخبرنی أبو الحسین محمّد بن هارون بن موسى التّلعکبری، قال: حدّثنا أبی (رضی اللّه عنه)، قال: حدّثنا أبو العبّاس أحمد بن محمّد بن سعید الهمدانی، قال حدّثنی محمّد بن المفضّل بن إبراهیم بن المفضّل بن قیس الأشعری، قال: حدّثنا علی بن حسّان، عن عمّه عبد الرحمن بن کثیر، عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد(ع)، عن أبیه، عن جدّه علی بن الحسین، عن عمّته زینب بنت أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب(ع)، قالت: لمّا أجمع أبو بکر على منع فاطمة (ع) فدکا....».[2]
بررسی سند حدیث خطبه فدک
1. محمد بن هارون بن موسی التلعکبری: وی از عالمان امامی مذهب و از دوستان و همدرسان رجالی مشهور؛ نجاشی است که نجاشی؛ برخی از کتاب‌ها را به واسطه او از پدرش هارون بن موسی نقل کرده است. محمد بن هارون در حدود سال 408 هـ.ق از دنیا رفت.[3]
2. هارون بن موسی تلعکبری: نجاشی درباره او می‌گوید: هارون بن موسی از بنی شیبان است، او شخص آبرومند و دارای وجاهتی است که ثقه و مورد اعتماد است، کتابی به نام «الجوامع فی علوم الدین» دارد. من به همراه فرزندش محمد بن هارون در منزلش بودیم که مردم برای قرائت احادیث، به محضرش مشرف می‌شدند».[4]
3. احمد بن محمد بن سعید همدانی: وی یکی از بزرگان علمای امامیه است که در علم حدیث مشهور و در حفظ فراوان حدیث؛ معروف بوده است. او موثّق و جایگاه بزرگی در میان اصحاب امامیه داشته است.[5]
4. محمّد بن مفضّل بن إبراهیم بن مفضّل بن قیس أشعری: کنیه وی ابوجعفر و از علمای کوفه بود که ثقه و مورد اعتماد است. از جمله کتاب‌های او «التقیة» و «مجالس الائمة» است.[6]
5. علی بن حسان: به این نام در بین راویان به دو شخصیت بر می‌خوریم؛ یکی علی بن حسان واسطی و دیگری علی بن حسان هاشمی است. علی بن حسان واسطی؛ ثقه و مورد اعتماد است[7] ولی علی بن حسان هاشمی، تضعیف شده است.[8] یکی از راه‌های تشخیص آن دو؛ این است که به کسانی که از آن دو روایت نقل کرده‌اند یا کسانی که این دو از آنان روایت نقل کرده‌اند دقت کرد و به اصطلاح علوم حدیث، دقت در راوی و مروی عنه، برای تشخیص این دو از یکدیگر مهم است.
علی بن حسان هاشمی همان کسی است که از عمویش؛ عبدالرحمان بن کثیر نقل می‌کند. در این روایت هم، علی بن حسان از عمویش عبد الرحمن بن کثیر نقل روایت کرده است که طبیعتاً منظور از علی بن حسان، همان علی بن حسان هاشمی است.[9]
از جایی که علی بن حسان که از عمویش عبدالرحمان بن کثیر روایت نقل می‌کند، در اسناد کتاب «کامل الزیارات» قرار دارد و بنا بر نظر برخی از بزرگان می‌توان وی را ثقه دانست ولی چون توثیق علی بن حسان به دلیل وجودش در اسناد کتاب کامل الزیارات، با تصریح برخی مانند نجاشی، تعارض دارد، نمی‌توان وی را ثقه دانست.[10]
6. عبدالرحمان بن کثیر: وی مورد اشکال علمای امامیه قرار گرفته به حدی که به او، جعل حدیث را نسبت داده‌اند.[11]
7. بعد از عبدالرحمان بن کثیر، سلسله سند این خطبه به امام صادق(ع) می‌رسد و ایشان از پدر شان؛ امام باقر(ع) و ایشان از امام سجاد(ع) و ایشان از حضرت زینب(س) که واقعه مربوط به غصب فدک را دیده و خطبه مادر گرامیشان را درباره این واقعه نقل می‌کنند.
اگرچه دو نفر انتهای این سند به طور کلی مورد تضعیف قرار گرفته‌اند، ولی راویان بزرگی همچون محمد بن مفضل و احمد بن محمد بن سعید و بعد از آن هارون بن موسی تلعکبری، به این حدیث نقل شده از آن دو اعتماد کرده‌اند که نشان از وجود قرائنی بر صحت این حدیث، در اعتقادشان بوده است.
 از طرفی؛ همان‌طور که گفته شد، محمد بن جریر طبری این حدیث را با اسناد متعددی نقل کرده است و اولین سندی که نقل می‌کند، به دو تن از بزرگان مورد قبول اهل سنت؛ یعنی عکرمه و او از ابن عباس، ختم می‌شود.[12]
 همچنین؛ این خطبه را ابن طیفور (متوفی 280 هـ.ق)، به چند واسطه از حضرت زینب(س) نقل کرده،[13] و ابوبکر؛ احمد بن عبدالعزیز جوهری بغدادی، این خطبه را در کتاب خود آورده است،[14] ابن ابی الحدید هم بعد از مدح احمد بن عبدالعزیز به وثاقت و شرافت، وی را از عالمان اهل سنت نامیده است.[15]
بنابر این، این خطبه از شهرت فراوانی برخوردار است و در کتاب‌های متعددی از قدماء نقل شده است.
 

[2]. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامة، ص 109، انتشارات بعثت، قم، 1413 ق.
[3]. حسینی جلالی، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج 1، ص 460، انتشارات دلیل ما، قم، 1422ق.
[4]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة، ص 439 ، دفتر انتشارت اسلامی، قم، 1407ق.
[5]. همان، ص 94.
[6]. همان، ص 340.
[7]. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق و مصحح: شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن،‏ ص 451 – 452، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.  
[8]. فهرست أسماء مصنفی الشیعة، ص 251.
[9]. نک: خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج 11، ص 313، مرکز انتشارات آثار شیعه، قم، 1410ق.  
[10]. همان، ج 11، ص 312.
[11]. فهرست أسماء مصنفی الشیعة، ص 234.
[12]. می‌گوید:«حدّثنی أبو المفضّل محمّد بن عبد اللّه، قال: حدّثنا أبو العبّاس أحمد ابن محمّد بن سعید الهمدانی، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن عثمان بن سعید الزیّات، قال: حدّثنا محمّد بن الحسین القصبانی، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن أبی نصر البزنطی[عن] السّکونی، عن أبان بن عثمان الأحمر، عن أبان بن تغلب الرّبعی، عن عکرمة، عن ابن عبّاس، قال: لمّا بلغ فاطمة (علیها السلام) إجماع أبی بکر على منع فدک‏»، دلائل الامامة، ص 109.
[13]. ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر، بلاغات النساء، ص 26، انتشارات شریف رضی، قم، بی‌تا.  
[14]. جوهری بغدادی، ابوبکر احمد بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، ص 99، انتشارات نینوا، تهران، بی‌تا.
[15]. ابن ابی الحدید معتزلی، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، محقق و مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل‏، ج 16، ص 210، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول، 1404ق.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود