یکى از مسائل فلسفی- عرفانی که مورد توجه فلاسفه مسلمان به خصوص صدر المتألهین قرار گرفته است. موضوع «سریان وجود» و چگونگى آن در موجودات متعینه و حقایق خاصه است.

این اصطلاح از فروع «وحدت وجود» و از احکام آن است. این مسئله از آن جهت مطرح شده است که چگونه ممکن است حقیقت ثابته بسیطه که ذات واجب الوجود است، در موجودات حسیه فاسده سریان پیدا کند، و در عین حال نقص در شرافت حقیقت وجود حاصل نشود، و ثبات و تقدس آن به حال خود باقى باشد.

ملا صدرا براى حل این مسئله می‌گوید: موجودات و اشیای عالم را سه مرتبه است:

1. مرتبه اول، «وجود صِرف» است که وجود آن متعلق به غیر نیست؛ یعنی وجودى است که مقید به قیدى نیست و آن مرتبه‌ای است که عرفا آن‌را «هویت غیبیه» و «غیبت مطلق» و «ذات احدیت» خوانند.
2. مرتبه دوم، مرتبه «وجود متعلق به غیر» و «وجود مقید به وصف زائد» است که منعوت به احکام محدوده است؛ مانند عقول، نفوس، افلاک، و عناصر و مرکبات.
3. مرتبه سوم، «وجود منبسط مطلق» است که عموم آن بر طریق کلیت نیست، بلکه بر نحوه دیگر است و حقیقتى است منبسط بر هیاکل ممکنات و الواح ماهیات که در وصف خاص و حد معینى منضبط و محدود نیست و چنین وجودى به واسطه‌ی تعدد موجودات متعدد می‌شود، با قدیم قدیم است، با حادث حادث، با معقول معقول و با محسوس محسوس و نسبت این وجود به موجودات عالیه نسبت هیولا است به اجسام شخصیه، از جهتی و مانند نسبت کلى طبیعى به اشخاص و انواع مندرجه در تحت آن است. پس اولین چیز ناشى از وجود واجب، وجود منبسط است که مرتبه عما و مرتبه جمع و حقیقة الحقائق و حضرت احدیت جمع و حضرت واحدیت است که آن‌را صادر اول و امام الائمه گویند.[1]

بنابراین، اهل معرفت و حکمت، «سریان وجود» را در مرتبه‌ی وجود ذات احدیت مطرح نمی‌کنند، بلکه آن را در اولین وجود ناشی شده از وجود واجب طرح می‌کنند. در تصویر آن می‌توان از مثال نور به درستی استفاده کرد که نور در لامپ ده وات تا هزار وات منبسط است، نور همه‌ی این لامپ‌ها در اصلِ نور بودن تفاوتی ندارند و تفاوت این لامپ‌ها در میزان و درجه‌ی نوردهی به قابلیت هر یک از این لامپ‌ها بر می‌گردد. بنابراین، اتحاد نورانیت با وجود تفاوت در شدت و ضعف، موجب انتساب نقص و ضعف به نور نیست.

[1]. ر. ک: صدر المتألهین، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج 2، ص 317-320، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، 1981م؛ سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، ص 259- 261، تهران، نهضت زنان مسلمان، چاپ دوم، 1360ش؛ سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏2، ص 997، تهران، کومش، چاپ سوم، 1373ش.