جستجوی پیشرفته
بازدید
7137
آخرین بروزرسانی: 1401/11/13
خلاصه پرسش
عبارت «لا مؤثّر فی الوجود إلّا الله» که در برخی منابع اسلامی وجود دارد، ناظر به چه واقعیتی است؟
پرسش
«لا مؤثر فی الوجود الا الله» یعنی چه؟
پاسخ اجمالی

معنای ظاهری جمله‌ی «لا مؤثر فی الوجود الا الله»، آن است که هیچ‌ تأثیرگذاری در جهان هستی به غیر از خدای متعال وجود ندارد و هر اثری که مشاهده می‌شود، خداوند صاحب آن ‌اثر است.

 این عبارت بیشتر در کتاب‌های فلسفی[1] و کلامی[2] مشاهده می‌شود، و متن آیه یا روایتی نیست. البته مضمون و محتوای آن را می‌توان در آیات و روایات یافت و در حقیقت علاوه بر دلایل عقلی،[3] برداشتی از آیات و روایات است؛ زیرا قرآن کریم ربوبیت، خالقیت،[4] مالکیت[5] و فاعلیت[6] جهان هستی، بلکه هر توان و نیرو را منحصر در خدای متعال می‌داند.[7] در روایات نیز خداوند متعال منشأ همه‌ی امور و کارها معرفی شده‌ است.[8]

اما مطلب مهم، معنای دقیق و مقصود این عبارت است. توضیح این‌که برخی متکلمان در برداشت نادرستی از این عبارت، آن را یکی از قواعد کلامی خود قرار داده و بر همین اساس، معتقد به «جبر» شده و این باور را گسترش داده‌اند که خدا فاعل مستقیم تمام افعال حتی کارهای انسان است؛ بنابراین انسان در انجام افعال خود، هیچ اختیاری نداشته و مجبور است.[9]

ولی معنای دقیق این عبارت آن است که مؤثر و تأثیرگذار مستقل در عالم هستی فقط خداوند است. و این منافات ندارد که موجودات دیگر به اذن تکوینی خداوند و قدرتی که خداوند به آنها داده منشأ فعل و عملی باشند.

خلاصه این‌که انحصار علیت و فاعلیت مستقل در خداوند، منافات با فاعلیت طولی و اعدادی(مقدمی) موجودات دیگر ندارد،[10] و نباید با استناد به این واقعیت، معتقد به جبر و بی‌اختیار بودن انسان‌ها در رفتارهای خود شویم.


[1]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة، ص 176، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 1404ق.

[2]. ر. ک: تفتازانى، سعد الدین، شرح المقاصد، ج 5، ص 18، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1409ق.

[3]. ر. ک: نهایة الحکمة، ص 176.

[4]. رعد، 16. «قُلْ مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ لا یَمْلِکُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمى‏ وَ الْبَصیرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُماتُ وَ النُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکاءَ خَلَقُوا کَخَلْقِهِ فَتَشابَهَ الْخَلْقُ عَلَیْهِمْ قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ».

(به مشرکان) بگو: چه کسى پروردگار آسمان‌‏ها و زمین است؟ (سپس خود) بگو: اللَّه (زیرا جوابى به غیر این نیست و آنها از روى عناد ساکت‌‏اند. و به عنوان انکار و استبعاد عقلى) بگو: پس آیا غیر او یاوران و سرپرستانى گرفته‌‏اید که براى خودشان نیز تسلط بر سود و زیانى ندارند؟! بگو: آیا نابینا و بینا یکسان‌اند؟ یا تاریکی‌ها و نور برابرند؟ یا مگر براى خداوند شریکانى قرار داده‌‏اند که آنها نیز مانند آفریده‌‏هاى خدا (چیزهایى) آفریده‌‏اند که دو رقم آفرینش یا آفریده‌‏ها یا آفریننده‌‏ها بر آنها مشتبه شده (و از این‌رو شرکا را نیز مستحق عبادت دیده‌‏اند)؟ بگو: (بی‌گمان) آفریننده همه چیز خدا است و او است یگانه و غالب و مسلّط کامل (بر همه‌ی اجزای عالم هستى).

[5]. آیات در این زمینه بسیار است، برای نمونه یک آیه را متذکر می‌شویم: «أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ. (آیا ندانسته‏اى که ملکیت حقیقى و سلطه و حاکمیت آسمان‏ها و زمین از آن خداوند است (زیرا آفرینش و حفظ و تدبیر و فانى کردن همه در تحت اراده اوست) و شما را جز خدا هیچ سرپرست و یاورى نیست؟!). بقره، 107.

[6]. هر چند آیه‌‌ای به صورت کلی بیان نکرده است که فاعلیت جهان هستی منحصر در خداوند است، ولی در آیات متعددی، خداوند فاعل کارهای مهم جهان خلقت معرفی شده‌ است: «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الحْبّ‏ وَ النَّوَى‏  یخُرِجُ الحْىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مخُرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَىّ‏  ذَالِکُمُ اللَّهُ  فَأَنىَ‏ تُؤْفَکُونَ. فَالِقُ الْاصْبَاحِ وَ جَعَلَ الَّیْلَ سَکَنًا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْبَانًا  ذَالِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ. وَ هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتهَتَدُواْ بهِا فىِ ظُلُمَاتِ الْبرَّ وَ الْبَحْرِ  قَدْ فَصَّلْنَا الاَیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ. وَ هُوَ الَّذِى أَنشَأَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ  قَدْ فَصَّلْنَا الاَیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ. وَ هُوَ الَّذِى أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کلُ‏ شىَ‏ءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نخُّرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّترَاکِبًا وَ مِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَ غَیرْ مُتَشَابِهٍ  انظُرُواْ إِلىَ‏ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَ یَنْعِهِ  إِنَّ فىِ ذَالِکُمْ لاَیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ». انعام، 95- 99.

[7]. «وَ لَوْ لا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ قُلْتَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْکَ مالاً وَ وَلَداً». کهف، 39.

[8]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‏ قَالَ فِی الرُّبُوبِیَّةِ الْعُظْمَى وَ الْإِلَهِیَّةِ الْکُبْرَى لَا یُکَوِّنُ الشَّیْ‏ءَ لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا یَنْقُلُ الشَّیْ‏ءَ مِنْ جَوْهَرِیَّتِهِ إِلَى جَوْهَرٍ آخَرَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا یَنْقُلُ الشَّیْ‏ءَ مِنَ الْوُجُودِ إِلَى الْعَدَمِ إِلَّا اللَّه»‏. شیخ صدوق، توحید، ص 68، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1398ق.

[9]. ر. ک: «مراتب توحید»، 1913.

[10]. ر. ک: «مفهوم امر بین الامرین»، 58؛ «رد ادله‌ی جبریون»، 528؛ «انسان و اختیار»، 51.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود