جستجوی پیشرفته
بازدید
2762
آخرین بروزرسانی: 1402/05/15
خلاصه پرسش
واژه‌های اشتقاق صغیر، اشتقاق اصغر، اشتقاق کبیر و اشتقاق اکبر به چه معنا است؟
پرسش
اشتقاق صغیر، اشتقاق اصغر، اشتقاق کبیر و اشتقاق اکبر به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی

در ادبیات عرب و در نگاه اول، «اشتقاق» به معناى گرفتن لفظى از لفظ دیگر است، به شرط آن‌که آن‌‌دو واژه در معنا مناسبت داشته و حروف اصلى آنها نیز یکی باشد، و در ترتیب حروف اصلی نیز یکی باشند، و تنها در اموری مانند صیغه‌ها و حرکات با هم متفاوت باشند، مانند آن‌که «ضَرَبَ» و «ضارب» را کلماتی مشتق از «ض . ر . ب» و یا «ضَرْب» به سکون راء می‌دانیم.

به این نوع از اشتقاق، «اشتقاق صغیر» و یا «اشتقاق اصغر» گفته شده و بیشتر آنچه در مورد اشتقاق از آن سخن گفته می‌شود، ناظر به همین نوع از اشتقاق است. به عبارت دیگر، هرگاه اشتقاق به‏طور مطلق استعمال شود، به «اشتقاق صغیر» انصراف دارد.

اما «اشتقاق کبیر» در مواردی است که دو کلمه، هم از لحاظ معنا و هم از لحاظ حروف اصلی تشکیل‌دهنده، یکی باشند؛ اما ترتیب حروف اصلی تشکیل‌دهنده آن‌دو کلمه با یکدیگر متفاوت باشد.

به عنوان نمونه دو فعل «یأس» و «أیس» هر دو به معنای ناامید شدن است و حروف اصلی هر دوی آنها نیز یاء، همزه و سین است؛ اما ترتیب و چینش حروف اصلی در این دو فعل با یکدیگر متفاوت است. در این موارد گفته می‌شود اگرچه از لحاظ لغوی، نمی‌توان یکی از آن دو را مشتق از دیگری دانست، ولی میان آن دو «اشتقاق کبیر» وجود دارد.

بر این اساس، «اشتقاق اکبر» زمانی رخ خواهد داد که دو کلمه از لحاظ معنا به نوعی متناسب با یکدیگر باشند، و با آن‌که بیشتر حروف اصلی تشکیل‌دهنده آنان یکی است؛ اما یکی از حروف اصلی آنها با دیگری متفاوت باشد.

به عنوان نمونه، دو کلمه «نهق» و «نعق» از لحاظ کلمات تشکیل‌دهنده تا حدودی با هم شباهت دارند و معنای هر دو نیز تقریبا در یک راستا است. یکی به معنای «صدای الاغ» و دیگری به معنای «صدای کلاغ» است؛ اما همان‌گونه که مشاهده می‌نمایید، این دو کلمه در یکی از حروف اصلی تشکیل‌دهنده با هم متفاوت‌اند.[1]

با نگاهی دقیق و تیزبینانه می‌توان نتیجه گرفت که شاید منشأ اشتقاق آن‌دو از یک‌جا سرچشمه گرفته باشد؛ اما از آن‌رو که کلمات اصلی آنها یکی نیستند، گفته می‌شود که در این‌جا «اشتقاق اکبر» رخ داده است.


[1]. ر. ک: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى‏، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 735، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، چاپ اول، 1389ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    774249 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    747653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    668729 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    653325 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    645419 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    592080 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    578767 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    562503 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    562418 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    556982 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...