جستجوی پیشرفته
بازدید
6673
آخرین بروزرسانی: 1402/05/22
خلاصه پرسش
در مورد اصطلاح «جامع افراد و مانع اغیار» توضیح دهید؟
پرسش
اصطلاح جامع افراد و مانع اغیار در علم منطق را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی

این اصطلاح به صورت خلاصه معنایش آن است که یک مفهوم و موضوع به‌گونه‌ای تعریف و تبیین شود که از یک طرف، تمام مصادیق آن، ذیل تعریف یادشده بگنجند و در طرف مقابل، تعریف به گونه‌ای نباشد که جز مصادیق مرتبط، احیانا مصادیق دیگر غیر مرتبط نیز بتواند ذیل آن گنجانده شود. به چنین تعریفی «جامع و مانع» می‌گویند.

توضیح آن‌که «جامع» یعنی هر چیزی که در رابطه با موضوعی لازم بوده، در وی جمع است. «مانع» هم به این معنا است که هیچ چیز اضافی در آن وجود ندارد و در واقع از ورود زوائد، ممانعت به عمل آمده است.

در علم منطق برای یک «تعریف منطقی» شرایطی در نظر گرفته شده است، تا تعریفی صحیح نسبت به مفاهیم، ارائه شود که در این‌جا بعضی از آنها را بیان می‌کنیم.

  1. اولین شرط آن است که تمام مصادیق آنچه از تعریف به‌دست می‌آید، با تمام مصادیق آن مفهوم تعریف‌شده، برابر باشد. این مطلب تعبیر دیگری از این نکته است که تعریف باید «جامع افراد و مانع اغیار» باشد؛ یعنی تمام افراد مفهوم را در برگیرد و افراد سایر مفاهیم را طرد کرده و شامل نشود.

به عنوان مثال: در تعریف مفهوم «انسان» اگر گفته شود: «انسان، موجودی شهرنشین است»، این تعریف، تعریفی «جامع افراد» نیست؛ چرا که همه افراد انسان را دربر نمی‌گیرد و شامل افراد غیر شهری؛ مانند روستائیان و بادیه‌نشینان نمی‌شود. و نیز اگر در تعریف مفهوم انسان گفته شود: «انسان، موجودی است که با شُش‌ نفس می‌کشد»، این تعریف اگرچه شامل تمام مصادیق انسان‌ها خواهد شد، اما «مانع اغیار» نیست؛ زیرا تنفس بسیاری از دیگر موجودات نیز با همین روش است.

  1. شرط دیگر یک «تعریف منطقی صحیح» آن است که معرِّف باید روشن‌تر و واضح‌تر از خود آن مفهومی باشد که در صدد تعریف آن هستیم؛ چرا که اگر روشن‌تر نباشد تصویری از آن مفهوم ارائه نمی‌دهد و علمی به‌دست نمی‌آید؛ بلکه به مجهولات فرد اضافه می‌شود.[1]
  2. در تعریف، دَوْر نباشد؛ یعنی این‌گونه نباشد که فهم مفاد تعریف، متوقف بر درک همان مفهوم مجهول باشد؛ زیرا در این صورت تا به آن مفهوم مورد نظر علم پیدا نکنیم، به‌ مفاد تعریف هم علم پیدا نمی‌کنیم، به ‌تعبیر دیگر، علم به‌ مفهوم مورد نظر متوقف بر علم به‌ خودش شده است.

بنابر این، تعریف در صورتی صحیح و جامع و مانع است که تمام افراد معرّف را شامل شود و مانع دخول اغیار بوده؛ یعنى از دخول افرادى غیر از افراد معرّف جلوگیری نماید. به عبارت دیگر، تعریف در صورتى جامع و مانع است که نسبت بین معرِّف و معرَّف منحصرا نسبت تساوى باشد(نه عموم و خصوص یا تباین). مانند تعریف مربع به «شکل چهار ضلعى داراى اضلاع مساوى و زوایاى قائم» که علاوه بر آن‌که شامل تمام مصادیق مربع‌ها می‌شود،‌ هیچ شکل غیر مربعی نیز ذیل این تعریف نمی‌گنجد.[2]

 


[1]. ر. ک: سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومه، ج 2، ص 62، تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1369ش.

[2]. ر. ک: خوانسارى، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقى، ص 62، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، چاپ دوم، 1376ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود