1. مقصود از نور در قرآن، ایمان و آنچه مرتبط با ایمان است؛ مانند: قرآن، پیامبر(ص)، و اعمال صالح. و منظور از ظلمت نیز کفر و آثار آن است؛[1] از این‌رو می‌توان گفت: مقصود از نور، هدایت است و منظور از ظلمت، گمراهی!

به تعبیر برخی از مفسران: نور، منبع حیات و همه‌ی برکات و آثار حیاتى و سرچشمه رشد و نمو و تکامل و جنبش و تحرک است؛ نور آرام‌بخش و مطمئن کننده و آگاه‌کننده و نشان دهنده است؛ در حالى که ظلمت، رمز سکوت و مرگ، خواب و نادانى، ضلالت و وحشت بوده، و ایمان و کفر نیز چنین هستند.[2]

2. در مباحث هدایت و گمراهی بیان شده است که هدایت خدای متعال دو نوع است یکی ابتدایی و دیگری پاداشی و جزائی؛ اما ضلالت و گمراهی خداوند فقط یک نوع بوده و آن کیفری و جزائی است؛ یعنی خدای متعال همه‌ی افراد انسان را در حالی که مجهز به ابزار شناخت حقیقت هستند خلق کرده است؛ هدایت ابتدایی خداوند عام است و شامل تمام افراد انسان؛ بلکه شامل همه‌ی موجودات است؛ اما گمراهی و ضلالت ابتدایی در مورد خداوند محال است؛ یعنی خدای متعال هیچ‌گاه هیچ انسان و هیچ موجودی را از آغاز گمراه نمی‌کند؛ و هر نوع گمراهی که در انسان مشاهده می‌شود از نوع کیفری و جزائی است؛ یعنی عامل اصلی گمراهی، خود شخص است که با علم و آگاهی و با انتخاب و اختیار خود مسیر گمراهی را بر‌می‌گزیند.
3. در مورد گمراهی کیفری و جزائی نیز این‌گونه نیست که خداوند انسانی را تنها به دلیل آن‌که یک‌بار در مسیر گمراهی گام برداشت، او را در وادی ضلالت و تاریکی رها کند؛ بلکه بارها و بارها اسباب هدایت و زمینه‌‌های بازگشت را برای او فراهم می‌کند. البته کسانی که به هیچ‌‌یک از اسباب هدایت توجه نکنند و با لجاجت و عناد اصرار بر ادامه‌ی مسیر گمراهی داشته باشند، به اختیار خود به وادی تاریکی‌ها وارد شده و خداوند دیگر کاری به کار آنها نداشته و رهایشان می‌کند. اگرچه مقایسه انسان با ربات، قیاسی نادرست است؛ اما در مورد همان ربات، فرض کنید که انسان رباتی به کره مریخ فرستاده و برنامه او را به گونه‌ای تنظیم کند که بتواند اطلاعات مفیدی را به زمین مخابره کند؛ اما آن ربات نتواند در مسیر درستی که برای او تعیین شده به مسیر خود ادامه دهد و تلاش دانشمندان نیز برای برگردان او به مسیر تعیین شده به جایی نرسد، عملا او را رها می‌کنند تا به هر سرانجامی برسد و بر خلاف آنچه در پرسش آمده، این‌گونه نیست که هزینه کلانی را متقبل شوند تا قوای حرکتی و سیستم‌های موجود در او را از کار بیندازند!
4. حالت‌‌هایی مانند افسردگی شدید و دیوانگی را نمی‌توان مثال و نمونه‌‌هایی برای ظلمات دانست؛ اینها در واقع نوعی بیماری هستند که در اثر بیماری جسمی و یا ضربات روحی پدید می‌آیند و ممکن است با مراجعه به پزشک درمان شوند.
5. زیبائی‌ها و نعمت‌های خداوند بی‌کران است؛ از این‌رو  چهره و جمال او برای هر صاحب اندیشه و فکری جذاب و محبوب است. و بر فرض اگر در موضوعی نتواند پاسخ شبهه و سؤال خود را بیابد این مانع از علاقه و محبت وی به خدای متعال نمی‌شود.

[1]. ر. ک: فلسفه تعبیر قرآن کریم به نور؛ معنای نور و ظلمت

[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 285، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374ش.