جستجوی پیشرفته
بازدید
24612
آخرین بروزرسانی: 1393/08/18
خلاصه پرسش
آیا حی علی خیر العمل جزو اذان بود؟
پرسش
آیا حی علی خیر العمل جزء اذان بود و کسی از صحابه یا تابعین این جمله را در اذان می خواندند؟
پاسخ اجمالی

مسلمانان در وجود و عدم وجود عبارت "حی علی خیر العمل" در اذان اختلاف نظر دارند. عده ای آن را بعد از عبارت "حی علی الفلاح" وارد دانسته، و عده ای دیگر، در اذان خود، این عبارت را نمی آورند. هر دو نظریه، نظرش را منسوب به فعل پیامبر اکرم (ص) می کند! با توجه روایات فراوانی که از اهل بیت (ع) در این باره رسیده است، در میان فقهای شیعه اجماع حاصل شده که "حی علی خیر العمل" از اجزای اذان است.

 

علاوه بر این؛ روایات متعددی در منابع اهل سنت وجود دارد که در آنها به جزئیت "حی علی خیر العمل" در اذان، تصریح شده است. این روایات را برخی از صحابه نقل کرده اند که روایات آنان عموماً مورد قبول اهل سنت است.

پاسخ تفصیلی

امروزه مسلمانان در وجود و عدم وجود عبارت "حی علی خیر العمل" در اذان اختلاف نظر دارند. عده ای آن را بعد از عبارت "حی علی الفلاح" وارد دانسته، و عده ای دیگر، در اذان خود، این عبارت را نمی آورند. هر دو نظریه، نظرش را منسوب به فعل پیامبر اکرم (ص) می کند!

 

روایات اهل بیت(ع) در صدد اثبات این مطلب است که "حی علی خیر العمل" جزو اذان است و باید گفته شود. از جمله این روایات می توان به روایت کُلیب اسدی،[1] و روایت عبد الله به سنان،[2] از امام صادق(ع) اشاره کرد.

 

لذا با توجه روایات فراوانی که از اهل بیت (ع) در این باره رسیده، در میان فقهای شیعه اجماع[3] حاصل شده است که "حی علی خیر العمل" از اجزای اذان است.

 

لذا درباره روایات اهل بیت(ع) و آرای فقها به علت وضوحی که در این موضوع وجود دارد، بیش از این ادامه نداده و به موضوع "حی علی خیر العمل" در اذان اهل سنت اشاره می کنیم.

 

جزئیت "حی علی خیر العمل" در اذان اهل سنت

 

روایات متعددی در منابع اهل سنت وجود دارد که در آنها به جزئیت حی علی خیر العمل تصریح شده است. این روایات را برخی از صحابه نقل کرده اند که روایات آنان عموماً مورد قبول اهل سنت است.

 

الف. عبد الله بن عمر: از نافع چنین روایت شده است که عبد الله بن عمر چه بسا بعد از "حی علی الفلاح" در اذانش عبارت "حی علی خیر العمل" را اضافه می کرد.[4]

 

ب. سهل بن حنیف: بیهقی نقل می کند که گفتن "حی علی خیر العمل" از ابو اُمامه، سهل بن حنیف، نیز روایت شده است.[5]

 

ج. بلال حبشی: در روایتی از بلال نقل شده است که وی در اذان خود، عبارت "حی علی خیر العمل" را می آورد، البته در ادامه این حدیث چنین آمده است که پیامبر(ص) بعد از مدتی به او فرمودند که به جای آن، عبارت "الصلاة خیر من النوم" را بیاورد.[6]

 

قسمت دوم این روایت، مورد اشکال است؛ زیرا به تصریح عده زیادی از علمای اهل سنت، الصلاة خیر من النوم، بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) به اذان اضافه شده است. مالک بن انس از بزرگان اهل سنت و پیشوای مذهب مالکی در کتابش می گوید: به ما این چنین رسیده است که مؤذن خلیفه دوم، روزی برای اذان صبح آمده بود که خلیفه را در خواب دید، لذا در بین اذان این جمله را گفت که "الصلاة خیر من النوم؛ نماز از خواب بهتر است"، خلیفه که بیدار شد به او امر کرد تا این جمله را به اذان صبح اضافه کند.[7]

 

در نسخه ای از کتاب مالک بن انس که شخصی به نام محمد بن حسن آن را روایت کرده است بعد از بیان روایتی در باب اذان، چنین تعلیقی آمده است که: عبارت "الصلاة خیر من النوم"، باید بعد از اتمام اذان گفته شود و شایسته نیست که آنچه در اذان وجود ندارد، در آن اضافه شود.[8]

 

البته، در برخی دیگر از روایات اهل سنت که کیفیت اذان در آن بیان شده است، ذکری از "حی علی خیر العمل" نیامده است، ولی قطعاً در روایاتی هم این عبارت بیان شده است، در حالی که در روایات شیعه که در صدد بیان کیفیت اذان است، عبارت "حی علی خیر العمل" همیشه بیان شده است.

 

علت حذف "حی علی خیر العمل" از اذان

 

قوشجی حنفی در شرح تجرید می گوید: عمر بن خطاب در خطبه ای به مردم گفت: ای مردم! سه چیز در زمان رسول خدا(ص) بوده ولی من از آنها نهی کرده و حرام می کنم و هر کس انجام دهد او را عقاب می کنم؛ اول: متعه زنان، دوم: حج تمتع و سوم: گفتن حی علی خیر العمل در اذان.[9]

 

برای علت حذف حی علی خیر العمل دو نظریه مطرح شده است، نظریه اول که عموماً توسط اهل سنت و در توجیه این فعل خلیفه دوم بیان می شود. و نظریه دوم که در برخی از روایات اهل بیت(ع) وارد شده است.

 

فضل بن شاذان از ابن ابی عمیر نقل می کند که از امام کاظم(ع) پرسید: به چه علت "حی علی خیر العمل" از اذان حذف شد؟ حضرت فرمودند: علت ظاهری آن را می خواهی بدانی یا علت واقعی و باطنی اش را؟ عرض کرد: هر دو را. امام فرمود: علت ظاهری اش آن است که مردم با تمسک به آن از جهاد سر باز نزنند و نگویند بهترین عمل نماز است؛ پس جهاد نروند. اما علت حقیقی آن است که چون بهترین عمل "ولایت" است، کسی که این عبارت را از اذان حذف کرده است، خواسته تا مردم به سوی آن کشیده نشده و دعوت نشوند.[10]

 

بنابراین، با توجه به روایات اهل بیت(ع) و عمل برخی از اصحاب که روایاتشان به ما رسیده است، می توان چنین نتیجه گرفت که عبارت "حی علی خیر العمل" در اذان بوده، ولی بعدها توسط خلیفه دوم حذف شده است.

 

 

[1] صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص290، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1413ق.

[2] طوسی، محمد بن حسن،تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج‏2، ص 59، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.

[3] شریف مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، ص 137، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1415ق.

[4]سنن بیهقی، ج 1، ص 424، المکتبة الشاملة. در این صفحه چندین روایت از عبدالله بن عمر نقل شده است که عبارت "حی علی خیر العمل" را در اذان می آورده است. همچنین نک: الموطأ، ج 1، ص 163، ح 92، المکتبة الشاملة.

[5]سنن بیهقی، ج 1، ص 424.

[6]همان، ص 425.

[7]الموطأ، ج 1، ص 161، ح 91.

[8]همان، ص 163، ح 92.

[9]برای اطلاع از دیدگاه قوشجی در این موضوع، ر.ک: حسینی شیرازی، محمد، القول السدید فی شرح التجرید، ص 360، دار الایمان، قم، 1410ق.

[10] صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج ‏2، ص 368، انتشارات داوری، قم، 1385ش. در توجیه این روایت می توان گفت: چه بسا این مطلب که بهترین عمل، ولایت است در میان مردم مشهور بوده، لذا حذف شده، یا این که در سال های بعد برای مردم چنین سوالی پیش اید که بهترین عمل چیست؟ اگر نماز بهترین عمل است چرا به جهاد می رویم یا دیگر واجبات و مستحبات مانند انفاق و صدقه را انجام دهیم؟ چنین سوالاتی می تواند مردم را به پرسش از اهل بیت(ع) وادار کند و حتماً جوابی که از این پرسش ها می گیرند مطابق میل دستگاه های حکومتی نبوده است.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود