جستجوی پیشرفته
بازدید
120416
آخرین بروزرسانی: 1391/08/21
خلاصه پرسش
در چه مواردی دروغ گفتن جایز است ؟
پرسش
دروغ از گناهان کبیره بشمار می رود. در چه مواقعی دروغ گفتن جایز است ؟ آیا برای حفظ جان می توان دروغ گفت؟
پاسخ اجمالی

راست گویى و مبارزه با کذب و دروغ از اهمیت فوق العاده ای در تعلیمات اسلامی برخوردار است به حدی که در موارد زیادی دروغ پلید تر از شراب، تعبیر شده است، اما با این وجود هر گاه عدم ارتکاب دروغ موجب ضرری شدیدتری از قبح دروغ شود مثل قتل انسانی بی گناه، یا حمله دشمن به کیان اسلام، اختلاف و دشمنی بین مؤمنین و...، دروغ گفتن جایز می شود. البته اگر انسان بتواند با انجام "توریه" مرتکب دروغ گفتن نشود، لازم است توریه کند.

 

پاسخ تفصیلی

راست گویى و مبارزه با کذب و دروغ از اهمیت فوق العاده ای در تعلیمات اسلامی برخوردار است. امام صادق (ع) مى‏فرماید: "نگاه به رکوع و سجود طولانى افراد نکنید، چرا که ممکن است عادت آنها شده باشد، به طورى که اگر آن را ترک کنند ناراحت شوند، ولى نگاه به راست گویى و امانت داری آنها کنید"[1]؛ یعنی راست گویى و امانت ملاکِِ خوبی و ایمان افراد است.

 

در حدیثى از امام باقر (ع) آمده است: "خداوند متعال براى شر و بدى، قفل هایى قرار داده که کلید آن قفل ها شراب است (چرا که مانع اصلى زشتی ها و بدی ها عقل است و مشروبات الکلى عقل را از کار مى‏اندازد) سپس اضافه فرمود: دروغ از شراب هم بدتر است[2]

 

رابطه دروغ و گناهان دیگر از این نظر است که انسان گناهکار هرگز نمى‏تواند، راستگو باشد، چرا که راستگویى موجب رسوایى او است، و براى پوشاندن آثار گناه معمولا باید متوسل به دروغ شود. به عبارت دیگر، دروغ انسان را در مقابل گناه آزاد مى‏کند، و راستگویى محدود.[3]

 

یکی از ضررهای بزرگ دروغ این است که نابود کننده سرمایه اطمینان است. مى‏دانیم مهمترین سرمایه یک جامعه اعتماد متقابل و اطمینان عمومى است، و مهمترین چیزى که این سرمایه را به نابودى مى‏کشاند دروغ و خیانت و تقلب است، و یک دلیل عمده بر اهمیت فوق العاده راستگویى و ترک دروغ در تعلیمات اسلامى همین موضوع است، ولی با این حال در موارد و شرایطی که اضطرار (احتیاج شدید) به دروغ گفتن در کار باشد گفتن دروغ جایز شمرده شده است، اما این جواز به مقدار اضطرار تا زمانی است که اضطرار وجود داشته باشد نه بیشتر. مقصود از اضطرار در اینجا، احتیاج شدید به ارتکاب دروغ برای جلو گیری از ضرر های بزرگی همچون به خطر افتادن جان انسان یا سلامتی او و یا جلوگیری از تهاجم دشمن به سرزمین اسلام و یا جلو گیری از اختلاف بین برادران مسلمان و به طور کلی تمام مواردی که اهمیتش از قبح دروغ بیشتر باشد.

 

این نکته را باید متذکر شد که اگر چه دروغ گفتن از دید شرع در موارد اضطرار و براى دفع ضررهای بزرگ و غیر قابل تحمل جایز است، اما چنانچه راهى وجود داشته باشد که بدون ارتکاب دروغ، ضرر را دفع کند باید آن راه بر گزیده شود. یکی از این راهها روش «توریه» است. توریه یعنی کلامى که از آن دو معنا فهمیده شود: یکى معناى ظاهر و آشکار که ذهن شنونده به سرعت به آن منتقل مى‏شود، و دیگرى معناى نهانى و ناپیدا که مقصود اصلى گوینده است و ذهن شنونده به آن منتقل نمى‏شود. اگر انسان براى برطرف کردن زیان از خود یا مسلمانى دیگر ناچار به استفاده از توریه یا دروغ شود، لازم است «توریه» کند.

 

در موارد اضطرار به ارتکاب دروغ، فرقی نیست که ضرر متوجه خود انسان باشد یا متوجه دیگر مومنین.

 

حضرت رضا (ع) ‏فرمود: همانا شخصى در حق برادر مسلمانش سخن راستى مى‏گوید که با این گفتار، او را گرفتار مى کند؛ پس نزد خدا از دروغگویان است و همانا شخصى در حق برادر مسلمانش دروغى مى‏گوید که با آن دروغ، از او دفع ضرر مى‏کند؛ پس نزد خدا از راستگویان است.[4]

 

امام صادق (ع) فرمودند: در روز قیامت، از هر دروغى بازخواست مى‏شود، مگر از سه مورد: یکى این که شخصى که در حال جنگ، [ دشمن را ] فریب دهد، این دروغ از او برداشته مى‏شود؛ دوم هنگامى که دروغ باعث «اصلاح ذات البین» (حل اختلاف و ایجاد صلح و آشتى بین دو مسلمان) شود و....[5]

 

پیامبر اکرم (ص) به حضرت على(ع) وصیت فرمود: همانا خداوند دروغ به مصلحت و خیر را دوست دارد و از راستى که فساد در پى‏داشته باشد، متنفر است[6].

 

البته رعایت مقدار و میزان دروغ لازم براى ایجاد صلاح، ضرورت دارد و نباید از حد لازم تجاوز کرد؛ چرا که تجاوز از حد لازم، انسان را به خوى دروغگویى مبتلا مى‏کند و حضرت صادق (ع) مى‏فرماید: اصلاح گر سرشت دروغگویى ندارد.[7] آنچه از روایت پیشین مى‏توان فهمید این است که انسان به بهانه اصلاح جامعه، و ایجاد صلح و آشتى بین دو مسلمان، مجاز به دروغگویى بى‏جا و بى‏اندازه نیست؛ بلکه باید میزان لازم را رعایت کند.[8]

 



[1]سفینة البحار ماده" صدق" ؛ الکافی، ج 2، ص 104، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هجرى شمسى.

[2]اصول کافى ج 2 ص 339. ان اللَّه عز و جل جعل للشر اقفالا، و جعل مفاتیح تلک الاقفال الشراب، و الکذب شر من الشراب.

[3]تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 413.

[4] حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 12، ص 255 ح 16238.

[5]کلینى، کافى، ج 2، ص 342، ح 18. قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کُلُّ کَذِبٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ صَاحِبُهُ یَوْماً إِلَّا کَذِباً فِی ثَلَاثَةٍ رَجُلٌ کَائِدٌ فِی حَرْبِهِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُ أَوْ رَجُلٌ أَصْلَحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ یَلْقَى هَذَا بِغَیْرِ مَا یَلْقَى بِهِ هَذَا یُرِیدُ بِذَلِکَ الْإِصْلَاحَ مَا بَیْنَهُمَا أَوْ رَجُلٌ وَعَدَ أَهْلَهُ شَیْئاً وَ هُوَ لَا یُرِیدُ أَنْ یُتِمَّ لَهُمْ.

[6]ان الله احب الکذب فی الصلاح و ابغض الصدق فى‏الفساد. حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 12، ص 252، ح 16229.

[7]المصلح لیس بکذاب. کلینى، کافى، ج 2، ص 210، ح 7

[8]نک: تهرانی، مجتبی، سایت بلاغ.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا همه ادیان بر حق هستند؟
    18880 جامعیت اسلام 1388/03/23
    باید توجه داشت که فعالیت های پژوهشی دینی را نمی توان به هیچ وجه، نشانی از ناقص بودن قرآن دانست، بلکه چنین تلاش هایی می تواند در راستای بسط و توسعه هرچه بیشتر مفاهیم و آموزه های قرآنی و دینی قرار گیرد، همان گونه که خود ...
  • منابعی درباره ی روانشناسی نیایش معرفی نمایید.
    7349 دستور العمل ها 1386/10/05
    در خصوص منابع روان شناسی دعا، به سه دسته منابع می توان رجوع کرد: الف. منابعی که روان شناسی دین را به طور کلی مطرح کردند، گرچه حتی فصل یا باب خاصی را برای روان شناسی نیایش مطرح نکردند. مثل کتابهای. دین و ...
  • شغل ائمه(ع) چه بوده و از چه راهی کسب درآمد می کردند؟
    36238 معصومین 1391/06/11
    1. آنچه که از منابع تاریخی و روایی در مورد منبع درآمد و هزینه زندگی ائمه(ع) به دست می­آید؛ این است که امامان شیعه نیز مانند دیگر مردم آن زمان، مهم­ترین منبع در آمدشان از راه کشاورزی و تجارت بوده است؛[1] مانند امام ...
  • آیا گفتن عبارت «انّا للحسین و انّا الیه راجعون» کفر محسوب می‌شود؟
    8885 مجالس و هیئات مذهبی 1394/02/10
    اگر مراد گوینده، غلو و ادعای الوهیت برای امام حسین(ع) باشد، این کلمات کفرآمیز خواهد بود و در هر حال باید از به زبان آوردن چنین کلماتی خودداری کرد. ضمائم: پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[1] حضرت آیت الله ...
  • منظور ر آیات 85 تا 87 سورۀ حجر چیست؟
    14159 تفسیر 1390/12/23
    خداوند متعال در آیات ذکر شده، به حق بودن و هدف دار بودن آفرینش آسمان و زمین اشاره کرده و به پیامبر اکرم (ص) سفارش می کند که در برابر لجاجت، نادانی ها، تعصب ها، کارشکنى ‏ها و مخالفت هاى سرسختانه دشمنان و جاهلان، ملایمت و محبت ...
  • آیا نبودن شیطان مساوی با تکامل نیافتن انسان است؟
    14245 ابلیس و شیطان 1388/09/25
    توجه داشته باشید، گرچه نقش شیطان های جنی و انسی یک نقش ضروری است و باید وجود داشته باشند، اما این که چه کسی این نقش را بازی کند با انتخاب و اراده است و جبری از ناحیه خداوند وجود ندارد. خداوند حتی شیطان را، شیطان خلق نکرد. ...
  • مدت زمان غسل ترتیبی به طور میانگین چقدر طول می کشد؟
    21058 بیشتر بدانیم 1388/09/21
    1. مقدار زمان انجام غسل جنابت در جایی خاص زمان بندی نشده است، بلکه به سرعت عمل افراد و امکاناتی که در اختیار دارند، بستگی دارد.2. در تمام غسل ها آنچه مورد تأکید و مورد نظر در صحت غسل ...
  • فرق بین وقار و سکینه چیست؟ آیات و روایاتی درباره هر کدام می خواهم.
    27810 سکینه و وقار 1390/04/13
    در بسیاری از روایات اهل بیت (ع) این دو لفظ با هم استعمال شده است؛ گر چه معنای این دو کلمه مترادف با همدیگر است  اما فرقی که دانشمندان علم لغت بین این دو کلمه گذاشته اند عبارت از این است که وقار ...
  • ایا زدودن موهای زائد بدن در اسلام توصیه شده و ایا دارای ادابی نیز می‌باشد؟
    178642 دستور العمل ها 1394/01/30
    در این زمینه باید گفت؛ اسلام در موارد فراوانی به زدودن موهای زائد بدن توصیه کرده و شیوه‌ها و ادابی را نیز در این زمینه بیان نموده که به برخی از انها اشاره می‌کنیم. الف. اهمیت موزدایی بدن با نوره و غیر ان - امام على(ع): «نوره، یک ...
  • آدرس منابع بحث مجازات های جهنم کدام است؟
    7857 تفسیر 1388/11/20
    بحث از معاد و قیامت و جهنم و عذاب های آن در آیات متعددی از قرآن کریم آمده است. بهترین منبع برای تحقیق در زمینه معاد و قیامت کتب تفاسیر است. برای مطالعه و آگاهی شما به آدرس هایی از تفسیر نمونه [1] اشاره می ...

پربازدیدترین ها