جستجوی پیشرفته
بازدید
21407
آخرین بروزرسانی: 1391/02/16
خلاصه پرسش
چرا با وجود احادیث زیاد از امام باقر(ع) و امام صادق (ع) سخنان آنان در کتابی جمع آوری نشده است؟
پرسش
می گویند که اکثر احادیث را امام باقر (ع) و امام صادق (ع) گفته اند اما من کتابی را نشنیده ام که سخنان آنان در آن جمع آوری شده باشد مانند نهج البلاغه که کلام مولا علی در آن جمع آوری شده است لطفا اگر چنین کتابی هست مرا از نام آن با خبر گردانید.
پاسخ اجمالی

با توجه به شرایط و موقعیت زمانی و مکانی که امام باقر(ع) و امام صادق (ع) در آن زندگی می کردند عدم تدوین کتاب در آن زمان امری موجه به حساب می آید. اما این احادیث تحت عنوان "اصول اربعمائة" سپس تحت عوان "کتب اربعه" جمع آوری شده است که اخیراً محدث بزرگوار جناب حر عاملی فی کتاب وسائل الشیعة در 30 جلد به صورت مبوّب بر اساس عناوین فقهیشان جمع آوری نموده است ولی قابل توجه است که احادیث این کتاب ها به این دو امام بزرگوار اختصاص ندارد بلکه شامل احادیث همه امامان نیز می شود اگر چه این دو امام سهم بیشتری از بقیه امامان در این کتاب ها دارند.

اما امروزه چنین کتاب هایی وجود دارد که به عنوان نمونه می­توان به کتاب مسند الامام الباقر(ع) و مسند الامام الصادق(ع) تألیف آقای عزیز الله عطاردی در مورد این دو امام بزرگوار اشاره نمود.

پاسخ تفصیلی

برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید تفاوت موقعیت زمانی این امامان بزرگوار و نیز تفاوت دیدگاه­های سایر مذاهب اسلامی؛ غیر از شیعیان؛ نسبت به ایشان را دانست و سپس به دلیل نگارش نهج البلاغه برای امام علی(ع) و عدم نگارش کتب مشابهی برای سایر امامان پی­برد. بر این اساس، به نکات ذیل دقت فرمایید:

1 – همان گونه که می­دانیم، تنها امامی که توانست مدت هرچند کوتاهی، به عنوان خلیفه و حاکم مسلمانان در جامعه اسلامی حضور یابد، امیرالمؤمنین(ع) بود که به مدت  5 سال، زمام امور مسلمین در دستان مبارک ایشان بود. طبیعتاً، زمانی که حاکمیت در اختیار این امام بزرگوار بود، هم ایشان آزادی عمل بیشتری در بیان خطبه­های طولانی و رهنمودهای لازم به مردم را داشتند و هم راویان و کاتبان، با آسودگی خاطر می­توانستند بیانات ایشان را ثبت و ضبط نموده و در اختیار دیگران قرار دهند. از طرفی دیگر، سایر فرقه­های اسلامی؛ هر چند ایشان را همانند شیعیان، خلیفه بلافصل پیامبر(ص) نمی­دانستند؛ اما به هر حال، آن حضرت را یکی از خلفای راشدین به شمار ­آورده و سخنان ایشان را نیز در کتب خود ذکر می­نمودند[1].

2 – بیشترین تلاش امام باقر(ع) و امام صادق(ع) برای تبیین اصول دینی در زمان ضعف حکومت اموی و انتقال قدرت به عباسیان انجام پذیرفت. با وجود اینکه در این دوره زمانی، موقعیت مناسبی برای این دو امام بزرگوار پدید آمده بود تا به نشر معارف و تربیت هزاران شاگرد مبرز بپردازند، و هرچند بسیاری از دانشمندان اهل سنت نیز از محضر ایشان بهره­مند شدند، اما به هر حال، موقعیتی همانند جایگاه امام علی(ع) برایشان به وجود نیامده بود و آنها می­بایست در رفتار و گفتار خود به شیوه­ای محتاطانه عمل نمایند، تا هم جان خود و شیعیان آنها به خطر نیفتد و هم موجب سوء استفاده یکی از طرفین درگیر نشود! بر این اساس، کمتر به ایراد خطبه­های طولانی؛ همانند خطبه­های امام علی(ع)؛ پرداخته و در بیشتر موارد، به پرسش­های مردم پاسخ می­فرمودند. جالب است بدانید که امام باقر در موارد بسیاری، روایات خود را حتی با واسطه قراردادن راویانی همانند جابر، مستند به فرموده پیامبر اکرم(ص) یا امیرالمؤمنین(ع) می­نمودند، تا دیگر فرقه­های اسلامی نیز، به آسانی آنها را بپذیرند[2]!.

3 – لازم به ذکر است که بیانات این بزرگواران، چه امام علی(ع) و چه این دو امام بزرگوار و چه دیگر امامان، در زمان حیاتشان، به صورت مجموعه­ای متمرکز، در یک کتاب مشخص، تدوین و تألیف نشده بود، بلکه هر راوی و هر مؤلف، قسمتی از این سخنان را منعکس می­نمود.برخی از راویان، تنها روایت­های خود را در کتابی به نام "اصل" گردآوری نموده و آنها را در اختیار دیگران قرار می­دادند که تحت عنوان "اصول اربعمائة" جمع آوری شده است که علامه مجلسی(ره)، اسامی برخی از این اصول را در ابتدای کتاب بحار الانوار ذکر نموده است. از این کتاب ها و اصول با عنوان مجامیع اولیه روایی یاد می­شود که بعداً تحت عنوان "کتب اربعه" جمع آوری شده است که احادیث این کتاب ها به این دو امام بزرگوار اختصاص ندارد بلکه شامل احادیث همه امامان نیز می شود البته همان گونه که در پرسش شما نیز به آن اشاره شده، بیشتر روایات مندرج در این اصول، از امام پنجم و ششم(ع) بوده و دلیل آن نیز آزادی نسبی این دو امام بزرگوار می­باشد.

4 – تا زمانی که امامان معصوم(ع) حضور داشتند، به کتاب های جامع و گسترده­ای که شامل تمام روایات و از همه راویان باشد، نیاز چندانی احساس نمی­شد و تنها زمانی این نیاز جلوه­گر شد که با فرا رسیدن عصر غیبت، دسترسی مستقیم به امام معصوم تقریباً غیر ممکن شد و در پی آن بود که دانشمندان شیعه در صدد جمع­آوری این سخنان برآمدند. بر این اساس، مشاهده می­نماییم که بیشتر چنین مجموعه­هایی در قرن­های سوم تا پنجم تألیف شده که کتاب هایی همانند کتب اربعه و تحف العقول و ... و نیز نهج البلاغه را می­توان در همین راستا ارزیابی نمود که بیشتر آنان حاوی سخنان تمام معصومان بوده و برخی از آنها همانند نهج البلاغه و غرر الحکم، اختصاص به بیانات یک امام داشتند.

5- آن چه که امروزه فقهاء و محققین در علوم اسلامی به آن نیاز دارند تبویب و موضوع بندی احادیث و بیانات معصومین (ع) است نه قرار دادن فرمایش هر معصومی در مجموعه ای خاص به نام کتاب هر چند که این نیز خالی از لطف نیست ولی با توجه به این که فرمایشات همه معصومین (ع) از حیث اعتبار در یک رتبه عالی قرار دارند و فرقی از این جهت وجود ندارد، از طرف دیگر نیز غالباً (اگر نگوییم همیشه) علماء ما برای رفع ابهامات و مشکلات فقهی و کلامی و ... در ابواب و موضوعات مشخصی از روایات و احادیث بهره می گیرند از این رو آن چه که امروز در دسترس ماست ضروری تر به نظر می رسد.

6– خلفای عباسی که در این قرون، قدرت را کاملاً قبضه نموده بودند؛ همانند سایر اهل سنت؛ به امیر المؤمنین(ع) حساسیت چندانی نداشتند، بلکه در ظاهر برای ایشان احترام خاصی را نیز قائل بودند. به همین دلیل، تلاش سید رضی(ره) در ارتباط با جمع­آوری و تدوین سخنان ایشان در کتابی به نام "نهج البلاغه"؛ آن هم در مرکز خلافت عباسی یعنی بغداد؛ با مخالفتی روبرو نشد، زیرا بسیاری از این کلمات شیوا؛ از قبل؛ در کتب اهل سنت نیز وجود داشت[3]. اما تدوین کتاب هایی که سخنان هر یک از امامان دیگر؛ به خصوص امام پنجم و ششم که بیشترین روایات از آنها نقل شده است؛ به صورت مستقل و جداگانه، ممکن بود حساسیت خلفای عباسی را برانگیزاند، به ویژه اینکه؛ به عنوان نمونه؛ امام ششم(ع)، از بدو تأسیس خلافت عباسی، مخالفت هایی را ابراز نموده[4] و سایر امامان بعدی نیز به نحوی با آنان درگیر بودند و انتشار مجموعه­های مدوّنی از هر امام؛ غیر از امام اول(ع) و حتی امامانی که قبل از دوره عباسیان می­زیستند؛ می­توانست تأییدکننده نظریه منحصر بودن خلافت در آل علی(ع) باشد که چنین امری به مذاق عباسیان خوش نمی­آمد. به همین دلیل، دانشمندان شیعه ترجیح دادند که روایات مأثور از این امامان را به همراه روایات نبوی و علوی در کتاب هایی همانند کافی و تهذیب و فقیه و ... درج نموده تا از ایجاد حساسیت جلوگیری شود.

7– چنین روشی در مجموعه­هایی که در قرون بعد گردآوری شد؛ همانند بحار الانوار و وسائل الشیعه و ...؛ نیز دنبال شد و هر چند، درصد بسیاری از روایات موجود در این مجامع روایی مرتبط با امام پنجم و ششم بود، اما به هر دلیل، نیازی در جداسازی آنها از سایر روایات مشاهده نمی­شد، تا این که در سال های اخیر، تلاش هایی برای استخراج جداگانه احادیث هر معصوم(ع) و قرار دادن آن در کتابی مستقل انجام شده است که می­توان به کتاب های مسند الامام الباقر(ع) و مسند الامام الصادق(ع) تألیف آقای عزیز الله عطاردی در مورد این دو امام بزرگوار اشاره نمود که هر کدام از آنها در چندین مجلد گردآوری شده­است[5]. همچنین، تلاش هایی در حال اجراست که با تکمیل آن، می­توان احادیث مرتبط با هر معصومی را به صورت جداگانه، در نرم­افزارهای حدیثی مشاهده نمود.

مطمئنا با مراجعه به کتاب های روایی مرجع و نیز مسندات اشاره­شده، شما هم به این نتیجه خواهید رسید که بیشترین حجم روایات، از این دو امام معصوم(ع) نقل شده است.



[1] - البته حساب نواصب و خوارج که درصد بسیار محدودی از جامعه به ظاهر اسلامی را تشکیل داده و با ایشان دشمن بودند جداست.

[2] - رجال کشی، ص 41، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 هـ ش.

[3] - ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 204، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، 1404 هـ ق.

[4] - ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 47، ص 162، باب 6، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، 1404 هـ ق.

[5] - این مؤلف محترم در مورد سایر امامان معصوم(ع) نیز چنین استخراجی را انجام داده است.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها