جستجوی پیشرفته
بازدید
14196
آخرین بروزرسانی: 1393/01/26
خلاصه پرسش
فرق بین «حاکم» و «حافظ» در علم حدیث چیست؟
پرسش
فرق بین «حاکم» و «حافظ» در علم حدیث چیست؟
پاسخ اجمالی

«حاکم» و «حافظ» دو اصطلاح از اصطلاحات مربوط به علم حدیث است که به ترتیب معنای آن بیان می‌شود.
الف. حاکم: در اصطلاح محدّثان متأخّر، حاکم به کسی اطلاق می‌شود که از حیث متن و اِسناد و جرح و تعدیل و تاریخ، به احادیث عالِم و آگاه باشد.[1] این تعریف را «مناوی» ارائه داده است؛ و در کتاب‌های بعدی تکرار، و در برخی موارد قیودی بدان افزوده شده است، از جمله مقدار محفوظات حدیثی حاکم، مقید به رقمی گردیده یا گفته شده مقدار حدیثی که از دایره‌ حفظ وی خارج مانده‌است اندک ‌باشد.
به گفته سعد فهمی احمد بلال،[2] برخی محدّثان بزرگ؛ نظیر: شافعی، شَعْبی، ابن ‌مَدینی، ابوداود سجستانی، ترمذی، نسائی، طبری و طبرانی؛ واجد شرایط لقب حاکم بوده‌اند.
اما از مشهورترین افرادی که به این لقب شهرت یافته‌اند، حاکم ‌نیشابوری، حاکم‌ حَسکانی و حاکم جِشُمی بوده‌اند.
علاوه بر این، به برخی محدّثان اهل سنّت لقبِ ابداعیِ «امیرالمؤمنین فی الحدیث» داده شده، که بالاترین لقب برای حدیث‌شناسان است و دارنده چنین عنوانی، بر‌تر از حاکم است.[3]
ب. حافظ: این اصطلاح از مواردی است که در حدیث اهل سنت کاربرد داشته، به گونه‌ای که به برخی از اهل حدیث، لقب حافظ اطلاق کرده‌اند. حافظ، یکی از کلمات مدح در علم رجال برای راوی است.[4] به‌طور کلی در تعریف حافظ گفته شده است:
1. کسی که یک‌صد هزار حدیث را متناوباً و با سند آن از حفظ باشد.(که البته ممکن است رقمی مبالغه‌آمیز باشد)
2. کسی که بر سنن رسول اکرم(ص) احاطه داشته باشد، طرق و اسناد و موارد اتفاق و اختلاف آن‌را بداند و به احوال راویان و طبقات مشایخ حدیث کاملاً مطلع و آگاه باشد.[5]
به نظر می‌رسد به کارگیری این لقب از قرن سوم به بعد به ‌تدریج گسترش یافته و پیش از آن چندان ‌کاربرد نداشت. چنان‌که در کتاب‌های شش‌گانه حدیث اهل سنّت، اسامی راویان با لقب حافظ همراه نیست، و محدّثان بزرگی همچون طیالسی(متوفای ۲۰۴ق) در مسند، عبدالرزاق(متوفی ۲۱۱ق) در المصنَّف، ابن ‌ابی‌شیبه(متوفای ۲۳۵ق) در المصنَّف، ابن ‌قتیبه(متوفای ۳۷۶ق) در تأویل مختلَفِ الحدیث، طبرانی(متوفای ۳۶۰ق) در معجم‌های سه‌گانه‌اش آن‌را به‌کار نبرده‌اند؛ اما دارقطنی(متوفای ۳۸۵ق) در سنن، برخی را به این لقب خوانده است، از جمله علی‌ بن محمد بن عبید حافظ(متوفای ۳۳۰ق)  و رجاء بن مرجی مروزی حافظ(متوفای ۲۴۷ق).[6]
از آن پس، به‌تدریج کاربرد این لقب گسترش یافت، به‌طوری که حاکم نیشابوری(متوفای ۴۰۵ق) در مستدرک  و خطیب بغدادی(متوفای ۴۶۳ق) در کتاب‌هایش، راویان بسیاری را با این لقب ذکر کرده‌اند. در کتاب‌های رجالی و تاریخی نیز که انتظار می‌رود از این لقب استفاده کرده باشند.[7]
 

[1]. حریری، محمد یوسف، فرهنگ اصطلاحات حدیث، ص 37، قم، نشر هجرت، 1381ش.
[2]. سعد فهمی؛ احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ج ۱، ص ۲۰۵، ریاض ۱۴۱۷ق؛ به نقل از دانشنامه جهان اسلام، ج 1، ص 5724، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
[3]. دانشنامه جهان اسلام، ج 1، ص 205.
[4]. فرهنگ اصطلاحات حدیث، ص 37.
[5]. همان.
[6]. دارقطنی، علی بن عمر، سنن ‌الدار قطنی، ج ۱، جزء۱، ص۱۶۲، مدینه، چاپ عبداللّه هاشم یمانی مدنی، ۱۳۸۶ق؛ به نقل از دائرة المعارف ویکی فقه.
[7]. همان.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود