جستجوی پیشرفته
بازدید
7998
آخرین بروزرسانی: 1394/02/21
خلاصه پرسش
آیا «تسلسل شک» محال است؟
پرسش
چرا ابن سینا می‌گوید: تسلسل شک محال است؟ سخن ابن سینا: اگر سوفسطایی گویند که شک داریم به آنها گفته می‌شود که آیا به شک خودتان علم دارید یا به آن هم شک دارید، اگر گفتند که شک داریم باز می‌گوییم که به شک خود علم دارید یا نه و همین‌طور تا بی‌نهایت اگر شک آنها ادامه داشته باشد که این می‌شود تسلسل و محال است.
پاسخ اجمالی
منظور از تسلسل در اصطلاح فلسفه، ترتب امور نامتناهى است. فلاسفه تسلسلى را محال می‌دانند که حلقات آن داراى ترتب حقیقى و اجتماع در وجود باشند. به بیان دیگر؛ تسلسل در اصطلاح فلسفه یعنی ترتب و ادامه سلسله علت و معلول تا بی‌نهایت. و بالاخره اموری که در ترتب وجودی به یکدیگر پیوسته باشند.[1]
در نگاه اول این پرسش به ذهن می‌آید که بنابر تعریف تسلسل در فلسفه، شک‌های متعاقب و پشت‌‌سرهم که سوفسطی بدان معتقد است داخل در تسلسل فلسفی باطل نیست؛ زیرا تسلسلی باطل است که به صورت ترتب باشد؛ یعنی بین حلقات، رابطه علت و معلول برقرار باشد، در حالی‌که بین شک‌های متعاقب و پشت‌‌سرهم رابطه علت و معلول برقرار نیست.
اما با مقداری دقت می‌توان به چند گونه، بطلان تسلسل در شک را بیان کرد:
1. در تسلسل در شک نیز همان شرایط تسلسل باطل موجود است؛ یعنی سلسله بی‌نهایتی از شک وجود دارد که به نوعی بر هم توقف دارند؛ زیرا هر شک وابسته به دو احتمال اثباتی و سلبی است؛ یعنی در دیدگاه شک‌کننده هر یک از دو طرف سلب و اثبات ممکن الوقوع است، در غیر این صورت، شک به یک جاده‌ی یک‌طرفه تبدیل می‌شود و دیگر شک نخواهد بود. بر این مبنا، باید در دیدگاه شک‌کننده، هر یک از دو طرف اثبات و سلب ممکن الوقوع باشد؛ یعنی او به دو گزاره‌ی - «طرف اثباتی ممکن الوقوع است» و «طرف سلبی ممکن الوقوع است» - مطمئن باشد و به محتمل بودن هر یک از آنها یقین داشته باشد؛ زیرا اگر به جای اطمینان و یقین، به هر یک از دو گزاره‌ی فوق شک داشته باشد، گرفتار یک تسلسل بی‌پایان خواهد شد، مثلاً اگر به گزاره‌ی «طرف اثباتی ممکن الوقوع است» شک داشته باشد، خود این شک به دو احتمال اثباتی و سلبی قبلی وابسته خواهد شد؛ یعنی در دیدگاه او ممکن الوقوع بودن طرف اثباتی و ممکن الوقوع نبودن آن هر دو محتمل خواهد بود. بنابراین، احتمال اثباتی اول، خود به دو احتمال اثباتی و سلبی قبلی وابسته خواهد شد و چون، طبق فرض، هر احتمالی خود امری غیر یقینی و مشکوک است، باز برای هر احتمال قبلی به دو احتمال سلبی و اثباتی قبل‌تری نیاز خواهد شد و به همین صورت این زنجیره تا بی‌نهایت پیش خواهد رفت و گرفتار یک تسلسل محال خواهیم شد.
معنای این سخن آن است که برای شک در یک گزاره، باید به بی‌نهایت گزاره‌ی قبلی شک داشته باشیم و بی‌نهایت احتمال سلبی و اثباتی را تعقل کنیم و این چیزی است که با محدودیت‌های ذهنی ما ناشدنی است؛ بنابراین، شک بدون یقین، ناشدنی و ناممکن خواهد بود و این همان ادعای ما است که هر شک به یقین وابسته است و آن، یقین به ممکن الوقوع بودن طرف اثباتی و سلبی گزاره‌ی مشکوک است.[2]
2. بیان دیگر این‌که دلیل بطلان تسلسل این است که مستلزم اجتماع نقیضین است.[3] و در این‌جا (تسلسل در شک) نیز مستلزم اجتماع نقیضین است؛ زیرا نتیجه سخن سوفسطی این است که با این‌که به وجود هیچ شکی نمی‌توان باور داشت، در عین حال سلسله بی‌نهایتی از شک‌ها وجود دارد و این همان اجتماع نقیضین است.
 

[1] . ر. ک: 3902 و 2223
[3] . ر. ک: 3902
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود