جستجوی پیشرفته
بازدید
9209
آخرین بروزرسانی: 1395/09/24
خلاصه پرسش
چرا در آیاتی مانند آیه 2 سوره انفال؛ پروردگار با استفاده از قید حصری «إنما المؤمنون»، برخی مسلمانانی که عملکرد ضعیف‌تری دارند را از دایره افراد باایمان خارج کرده است؟!
پرسش
تفسیر آیه «إِنَّما الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمانًا وَ عَلَىٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»، چیست؟ و چرا خدا از «انّما» استفاده کرده است؟ آیا برای این است که بگوید اگر کسی حتی اگر یکی از ویژگی‌های ذکر شده درباره مؤمنان که در این آیه آمده است را نداشته باشد، مؤمن نیست؟
پاسخ اجمالی
در پاره‌ای از آیات، تنها افرادی با ویژگی‌های خاص به عنوان مصداقی برای افراد باایمان اعلام شده‌اند. به عنوان نمونه، در آیه 2 سوره انفال، خداوند درباره ویژگی‌های مؤمنان می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ».
در این آیه شریفه، پروردگار به برخی از صفات برجسته مؤمنان اشاره کرده که، جنبه روحانى و معنوى و باطنى دارند؛ این صفات عبارت‌اند از: «ترسیدن و تکان خوردن دل هنگام ذکر خدا»، «تکامل ایمان» و «توکل».[1]
1. تنها افرادی را می‌توان باایمان پنداشت که هرگاه نام خدا برده شود، دل‌هایشان به خاطر احساس مسئولیت در پیشگاهش ترسان می‌گردد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ».
«وجل» همان حالت خوف و ترسى است که به انسان دست می‌دهد[2] که سرچشمه آن یکى از این دو چیز است؛ گاهى به خاطر درک مسئولیت‌ها و احتمال انجام ندادن وظائف الهی می‌باشد،[3] و گاهى به خاطر درک عظمت مقام و توجه به وجود بی‌انتهای خدای متعال است.[4]
مؤمن واقعی در شناخت خداوند به پایه‌اى رسیده است که یاد خدا موجب خوف او می‌شود؛ زیرا به عظمت و قدرت خداوندى آگاه است و می‌داند که علم خدا بر او احاطه دارد و خدا او را می‌بیند و سخنش را می‌شنود. پس چرا از او نترسد؟
2. آنها همواره در مسیر «تکامل» پیش می‌روند و لحظه‌اى آرام ندارند: «و هنگامى که آیات خدا بر آنها خوانده شود بر ایمانشان افزوده می‌شود» (وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً).
نموّ و تکامل، خاصیت همه موجودات زنده است، موجود فاقد نمو و تکامل یا مرده است و یا در سراشیبى مرگ قرار گرفته، مؤمنان راستین، ایمانى زنده دارند، که نهالش با آبیارى از آیات خدا روزبه‌روز نمو بیشتر و گل‌ها و شکوفه‌ها و میوه‌هاى تازه‌ترى پیدا می‌کند، آنها هم‌چنان مردگان زنده‌نما در جا نمی‌زنند، و در یک حال رکود و یک‌نواختى مرگبار نیستند، هر روز که نو می‌شود فکر و ایمان و صفات آنها هم نو می‌شود.[5]
قلوب مؤمنان از یاد خدا متأثر می‌شود و یاد خدا بر ایمانشان می‌افزاید؛ زیرا گوش فرادادنشان به آیات خدا دور از حجاب کفر و انکار صورت می‌گیرد و خیال فسق و فجور آن‌را نمی‌آلاید. در حالی‌که منافق وقتی آیات خدا را بشنود بر کفرش و انکارش می‌افزاید؛ زیرا آنها را در ذهن خویش به گونه‌اى تفسیر می‌کند که بر عکس نتیجه می‌دهد.[6]
3. سومین صفت بارز مؤمنان راستین این است که «تنها بر پروردگار خویش تکیه و توکل می‌کنند» (وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ).
افق فکر آنها آن‌چنان بلند است که از تکیه کردن بر مخلوقات ضعیف و ناتوان هر قدر هم به ظاهر عظمت داشته باشند، اِبا دارند، آنها آب را از سرچشمه می‌گیرند و هر چه می‌خواهند و می‌طلبند، از اقیانوس بی‌کران عالم هستى، از ذات پاک پروردگار می‌خواهند، روحشان بزرگ و سطح فکرشان بلند، و تکیه‌گاهشان تنها خدا است.
ناگفته نماند که؛ مفهوم توکل، چشم‌پوشى از عالَم اسباب و دست روى دست گذاشتن و به گوشه‌اى نشستن نیست، بلکه مفهومش خودسازى و بلندنظرى و عدم وابستگى به این و آن و ژرف‌نگرى است، استفاده از عالم اسباب جهان طبیعت و حیات، عین توکل بر خدا است؛ زیرا هر تأثیرى در این اسباب است به خواست خدا و طبق اراده او است.[7]
نکته پایانی این‌که؛ اگرچه در این آیه شریفه (و نیز آیات مشابه) با لفظ «إنّما» صفات مؤمنان راستین و کامل بیان شده است؛ یعنی حصر مربوط است به ایمان کامل،[8] اما با توجه به این‌که ایمان دارای مراتب و درجات گوناگون است،[9] آیاتی از این قبیل به ویژگی مؤمنانی که در مراتب بالاتر هستند می‌پردازد نه آن‌که بخواهد بگوید هر کسی که یکی از این ویژگی‌ها را نداشت اما اظهار ایمان کرد، از دایره مؤمنان به صورت کلی خارج شده است؛ زیرا آنچه آدمی را از دایره ایمان خارج می‌کند و می‌توان گفت فرد، مؤمن نیست، مخالفت از روی عمد و علم با خداوند و رسولش است.[10]
 
[1]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏9، ص 11، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[2]. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، ج 7، ص 184، بیروت، عالم الکتب‏، چاپ اول، 1414ق؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، ص 855، بیروت، دارالقلم‏، چاپ اول، 1412ق.
[3]. رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی‌سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج ‏4، ص 5، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،  ج ‏7، ص 86، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. فیض کاشانی، ملا محسن، الاصفی فی تفسیرالقرآن، ج ‏1، ص 424، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1418ق؛ شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، ج ‏2، ص 159، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373ش.
[5]. تفسیر نمونه، ج ‏7، ص 87.
[6]. مدرسی، سید محمد تقی، من هدی القرآن، تهران، ج ‏4، ص 13 – 14، دار محبی الحسین، چاپ اول، 1419ق.
[7]. تفسیر نمونه، ج ‏7، ص 88.
[8]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏2، ص 195، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق؛ سیوطى، عبد الرحمن بن ابى بکر، الأشباه و النظائر فی النحو، ج ‏4، ص 144 - 145، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، بی‌تا.
[10]. بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 268، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1420ق. 
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود