اگرچه برخی از مناطق سرزمین حجاز بعد از حمله ساکنان آن به مسلمانان و واکنش‌های طبیعی تدافعی حکومت اسلامی، ضمیمه قلمروی آنان شد، اما گسترش اسلام در جزیرة العرب تنها با استفاده از زور نبود،[1] بلکه پیامبر اسلام(ص) با اقدامات فرهنگی و نیز استفاده از برخی مشوق‌ها زمینه اسلام داوطلبانه مردم بسیاری از مناطق را ایجاد فرمودند:
1. دعوت مردم در ایام حج
پیامبر(ص) از ظرفیت ایام حج استفاده می‌کرد و با افرادی که به مکه می‌آمدند، ملاقات کرده و آنها را به سمت اسلام دعوت می‌نمود. در پی این دعوت افرادی مسلمان شده و در سرزمین‌های خود پراکنده شدند.[2] بسته شدن پیمان عقبه اولی و ثانیه نمونه‌ای از این نوع می‌توان اشاره کرد.[3] این‌گونه بود که مدینه از مهم‌ترین شهرهای آن سرزمین - که بعدها پایتخت حکومت اسلامی شد - بدون خونریزی و خشونت در اختیار مسلمانان قرار گرفت.
2. ارتباط قبائل مختلف با پیامبر(ص) در مدینه
پیامبر(ص) از هر فرصتی برای دعوت و ارتباط با مردم دیگر مناطق استفاده می‌کردند؛ مخصوصاً سال نهم هجرت که بعدها به «سنة الوفود» (سال آمدن هیأت‌های نمایندگی قبائل به شهر مدینه) نامیده ‌شد،[4] که در این سال، درصد بالایی از مردم جزیرة العرب بدون هیچ جنگ و خونریزی داوطلبانه به اسلام گرویدند.[5]
3. سفر پیامبر(ص) به مناطق مختلف
پیامبر(ص) برای تبلیغ دین، خود سفری به مناطقی، مانند طائف داشتند.[6] ایمان آوردن افرادی مثل عداس و نرم‌شدن دل افرادی مثل عتبه بن ربیعه و شیبه بن ربیعه را می‌توان نتیجه این سفر آن‌حضرت(ص) دانست.[7]
4. اعزام مبلغ
پیامبر(ص) برای تبلیغ دین اسلام، افرادی را به مناطق مختلف می‌فرستاد؛ که به حضور امام علی(ع) در یمن[8] و مصعب بن عمیر در مدینه[9] می‌توان اشاره کرد.
5. بخشش اموال
پیامبر اکرم(ص) براى به دست آوردن دل‌ها اموالى را به افراد غیر مسلمان نیز می‌بخشید تا به اسلام علاقه‌مند شوند. تقسیم غنائم حنین روشن‌ترین دلیل بر این مطلب است. پیامبر(ص) در تقسیم غنائم جنگ «حنین» برای گسترش اسلام، به افرادی؛ مانند ابوسفیان‌ بن ‌حرب، نضیر بن حارث‏، حکیم بن حزام و صفوان بن أمیه عنایت بیشتری داشتند.[10]
همچنین بخشش پیامبر(ص) را در «مؤلفة قلوبهم» و گسترش آیین یکتاپرستى قابل انکار نیست؛ امام باقر(ع) فرمود: «"الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ"، مردمى بودند که خدا را یگانه می‌دانستند و از پرستش بت‌ها برداشته بودند، ولى معرفت به دین اسلام در دل آنها وارد نشده بود که بدانند محمد رسول خدا است و رسول خدا این شیوه را داشت که با آنها الفت می‌گرفت و آنها را به خود نزدیک می‌کرد و [با نشان دادن براهین و معجزات، دین اسلام و رسالت خود را] به آنها می‌فهماند تا بفهمند و [احکام و دستورات دین را] به آنها یاد می‌داد».[11]
در اثر این عوامل و نیز به دلیل این‌که در سرزمین‌های جزیرة العرب، دولت مستقری وجود نداشت و قدرت‌های قبایلی، تلاش می‌کردند با وابسته شدن به قدرتی بزرگ‌تر، موقعیت خود را زنده نگه داشته باشند، بسیاری از قبایل و سرزمین‌های آنها به صورت داوطلبانه به دین اسلام می‌پیوستند.

---