شأن نزول و تفسیر آیه اول از سوره تحریم:

«اى پیامبر! چرا چیزى را که خدا بر تو حلال کرده به خاطر جلب رضایت همسرانت بر خود حرام مى‏کنى؟! و خداوند آمرزنده و رحیم است». [1]

نقل مشهور و مناسب درباره شأن نزول آیه فوق این است که پیامبر (ص) گاه که نزد یکی از همسرانش به نام «زینب دختر جحش»، مى‏رفت زینب او را نگاه مى‏داشت و از عسلى که تهیه کرده بود خدمت پیامبر (ص) مى‏آورد، این سخن به گوش «عایشه» رسید، و او ناراحت شد. عایشه مى‏گوید: من با «حفصه» (یکى دیگر از همسران پیامبر) قرار گذاشتیم که هر وقت پیامبر (ص) نزد یکى از ما آمد فوراً بگوییم آیا صَمغ [2] «مغافیر» خورده‏اى؟! («مغافیر»، مایعی بود که یکى از درختان حجاز به نام «عُرفُط» تراوش مى‏کرد و بوى نامناسبى داشت) و پیامبر (ص) مقیّد بود که هرگز بوى نامناسبى از دهان یا لباسش شنیده نشود، بلکه به عکس اصرار داشت همیشه خوشبو و معطر باشد. به این ترتیب روزى پیامبر (ص) نزد حفصه آمد، او این سخن را به پیامبر (ص) گفت، حضرت فرمود: من «مغافیر» نخورده‏ام، بلکه عسلى نزد زینب نوشیدم، و من سوگند یاد مى‏کنم که دیگر از آن عسل ننوشم (زیرا ممکن بود زنبور آن عسل روى گیاه نامناسبى و احتمالاً مغافیر نشسته باشد)، ولى این سخن را به کسى مگو (تا مبادا به گوش مردم برسد، و بگویند چرا پیامبر غذاى حلالى را بر خود تحریم کرده؟ و یا از کار پیامبر در این مورد و یا مشابه آن تبعیت کنند، و یا به گوش زینب برسد و او دل‏شکسته شود).

ولى سرانجام او این راز را افشا کرد، و بعداً معلوم شد اصل این قضیه توطئه‏اى بوده است، پیامبر (ص) سخت ناراحت شد و آیات فوق نازل گشت و ماجرا را چنان پایان داد که دیگر این گونه کارها در درون خانه ایشان تکرار نشود. [3]

بدون شک مرد بزرگى همچون پیغمبر اسلام (ص) تنها به خودش تعلق ندارد، بلکه به تمام جامعه اسلامى و عالم بشریت متعلق است، بنابر این اگر در داخل خانه او توطئه‏هایى بر ضد وى، هر چند به ظاهر کوچک و ناچیز، انجام گیرد نباید به سادگى از کنار آن گذشت، حیثیت او نباید بازیچه دست این و آن گردد، و اگر چنین برنامه‏اى پیش آید باید با قاطعیت با آن‏ برخورد کرد.

آیه فوق، در حقیقت قاطعیتى است از سوى خداوند بزرگ در برابر چنین حادثه‏اى، و براى حفظ حیثیت پیامبر اکرم (ص). از این رو، معلوم است که تحریم در آیه شریفه، تحریم شرعى نبود، بلکه به طورى که از آیات بعد استفاده مى‏شود سوگندى از ناحیه پیامبر (ص) یاد شده بود و مى‏دانیم که قسم خوردن بر ترک بعضى از مباحات گناهى ندارد. بنابر این جمله «لِمَ تُحَرِّمُ» (چرا بر خود تحریم مى‏کنى؟) به عنوان عتاب و سرزنش نیست، بلکه نوعى دلسوزى و شفقت نسبت به پیامبر (ص) است که چرا در اثر التزام و سوگند خود را محروم از آن نعمت و امر حلال نموده و به منظور کسب رضایت همسر لزوم ندارد که خود را بى‏بهره از برخی امور حلال و جایز کرده و برخود سخت‏گیرى نماید. درست مثل این که ما به کسى که زحمت زیاد براى تحصیل درآمد مى‏کشد و خود از آن بهره چندانى نمى‏گیرد، مى‏گوییم چرا این قدر به خود زحمت مى‏دهى، و از نتیجه این زحمت بهره نمى‏گیرى؟

سپس، عفو و رحمت در پایان آیه، نسبت به همسرانى است که موجبات آن حادثه را فراهم کردند که اگر به راستى توبه کنند، مشمول آن خواهند بود، یا اشاره به این است که اولى این بود که پیامبر (ص) چنین سوگندى یاد نمى‏کرد کارى که احتمالا موجب جرأت و جسارت بعضى از همسران حضرت (ص) مى‏شد. [4]

درباره آیه 43 سوره توبه نمایه های زیر را مطالعه کنید که به طور مفصل به آن و آیات دیگری از این قبیل پرداخته شده است:

1. «عصمت انبیا (ع) در قرآن»، سؤال 129 (سایت: 1069) .

2. «عصمت انبیا از دیدگاه قرآن»، سؤال 112 (سایت: 998) .

3. «عصمت پیامبر (ص) و ترک اولی»، سؤال 1857 (سایت: 1973) .

4. «عصمت انبیاء»، سؤال 7564 (سایت: 8522) .