جستجوی پیشرفته
بازدید
26323
آخرین بروزرسانی: 1389/08/28
خلاصه پرسش
خلقت ماده اولیه توسط خداوند چگونه می باشد؟ آیا چیزی غیر از خدا و در عرض خدا وجود داشته است.
پرسش
خلقت ماده اولیه توسط خداوند چگونه می باشد؟ آیا چیزی غیر از خداست؟ اگر این طور باشد پس غیر او و در عرض او چیزی وجود داشته است! اگر از خودش باشد که این مستلزم ترکیب خداوند است! یعنی از او چیزی جدا شده؟
پاسخ اجمالی

این بحث ارتباط نزدیکی با بحث ربط حادث و قدیم دارد. کلید فهم این قضیه در درک مسئله وجود و عدم و بحث تجلی نهفته است. منظور از تجلی خدا آن است که یک وجود در عین حال که خدا نیست ولی خدا نما شده است تجلی خدا یعنی موجودی که از خود نیست شده و به هستی خدا هست شده و در واقع هم هست و هم نیست. با پذیرش بحث «تجلی» نه بحث ترکیب در خدا پیش می آید و نه نیاز به تصور موجودی در عرض خدا خواهد بود. برای توضیح مطلب به پاسخ تفصیلی مراجعه کنید.

پاسخ تفصیلی

این بحث ارتباط نزدیکی با بحث ربط حادث و قدیم دارد. سوالی که در اینجا مطرح است این است که در سیر پیدایش موجودات چگونه می توان رابطه بین خدا و مخلوقات را فهمید بویژه در نخستین مرحله ای که حادث از قدیم خلق می شود، چگونه این خلق نخستین - و به اصطلاح شما ماده اولیه - موجود شده و در کنار خدا قرار گرفته است؛ آیا این موجود غیر از خداست در این صورت چگونه از خدا جدا شده است حال آن که  وجود حقیقی (خدا) ترکیب بردار نیست تا بخشی از آن جدا شده و به عنوان ماده اولیه خلقت در  همه عوالم جاری شود.

کلید فهم این قضیه در درک مسئله وجود و عدم و بحث تجلی نهفته است. برخی با توجه به قرآن و روایات وجود را دارای سه اطلاق دانسته اند.

1. وجود خدا؛ در مرتبه ای که خدا موجود است همه ماسوی عدم محض هستند.

2. وجود عالم؛در مرتبه ای که عالم، موجود است وجود خدا غیر از همه این عالم است و در واقع وجود حقیقی (خدا) از دید ظاهری مثل عدم به نظر می آید چون هرچیزی که در ظاهر هست غیر خداست. پس وجود یک اطلاقی دارد که برای حق بکار می رود  و یک اطلاقی دارد که برای عالم به کار می رود. آنجا که خدا موجود است همه چیز عدم است و نابود و آنجا که عالم موجود است، اهل عالم خدا را معدوم می بینند . چرا که در سطحی از آگاهی که در آن قرار دارند عدم را موجود می یابند و موجود را عدم.

3. تجلی خدا

منظور از تجلی خدا آن است که یک وجود در عین حال که خدا نیست ولی خدا نما شده است. به عبارت دیگر اگر خدا را وجود حقیقی بدانیم و غیر خدا را عدم بدانیم می توان گفت که تجلی خدا هم هست و هم نیست و به عبارت دیگر تجلی خدا، هم خدا هست و هم خدا نیست.

چون نور که ازمهر جدا هست و جدا نیست

عالم همه مرآت خدا هست وخدا نیست

در آیینه بینید اگر صورت خود را

آن صورت آیینه شما هست و شما نیست

می توان به این نوع وجود اصطلاح  «بودِ نبود» را اطلاق کرد. وجود خدا همان بود حقیقی است و وجود عالم همان نبودِ بود نماست و مرتبه تجلی خدا هم مرتبه بودِ نبود است. حال گوئیم این مرتبه همان  موجود نخستین بعد از خدا و همان ماده اولیه خلقت است و این ماده اولیه نه خداست و نه غیر خدا چرا که تجلی خداست.

درک این حقیقت عرفانی پارادوکسیکال (متناقض نما) از عهده ذهن که در ظرف مکان و زمان قرار دارد خارج است چرا که ذهن جبراً در همان مرتبه ای است که نبود را بود می یابد و بود را نبود. و تجلی را هم تناقض آشکار تصور می کند. ولی این حقیقتِ تجلی برخواسته از بیانات پیامبر و ائمه است که توسط عرفا و اولیاء نیز با اسلوب های مختلفی بیان شده است.

این همان سرّ بین عاشق و معشوق (خدا و تجلی خدا) و همان مشکل ربط قدیم و حادث است که عقل جزئی  از درک آن حیران مانده و به قول برخی:

میان عاشق و معشوق سریست

چه داند آنکه اشتر می چراند

این که خدا وجود حقیقی است و مابقی عدم و در مرتبه وجود خدا همه چیز نابود و نیست و معدوم است در آیات و روایات زیادی تصریح شده . و مرتبه هستی ممکنات هم بطور بدیهی توسط ذهن انسان به عنوان وجود درک می شود(که در واقع عدمی است که هستی نماست) همچنان که  از پیامبر اسلام(ص)  نقل شده است که فرمود:

راست ترین سخن شعرای عرب این سخن است که : آگاه باش هرچیزی جز خدا باطل است و خیالی بیش نیست [1] .

و اما مرتبه ای که بین بود(خدا) و نبود (عالم ) واقع شده نیز در بیانات مختلفی از  قرآن و روایات وجود دارد. این مرتبه در واقع همان مرتبه ای است است ماده اولیه کل خلقت است. و در عرفان به این مرتبه اصطلاح «عماء» اطلاق شده که نخستین  مرتبه از تجلی خدا ست. همچنان که از پیامبر (ص) سوال شد:

پروردگار ما قبل از این که مخلوقات خود را خلق کند در کجا بود؟ حضرت فرمودند: در «عماء» که نه بالای آن چیزی بود و نه پایین آن. [2]

توضیح این که عرفا، عالم وجود و تجلیات حق را -هرچند خارج از حد و شمارش می دانند- ولی به طور کلی به پنج مرتبه یا «پنج حضرت» تقسیم کرده اند.

نخستین مرتبه همان مرتبه ای است که در روایت مذکور «عماء» نامیده شده. برای این مقام و مرتبه نام های دیگری نیز اطلاق شده؛ از جمله عالم اطلاق، عالم لاهوت، غیب الغیوب، غیب مطلق و ...؛ همچنانکه در قرآن می فرماید: "وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیبِ لا یعْلَمُها إِلاَّ هُوَ" [3] ؛ و کلید خزائن غیب در دست او است، کسى جز او بر آن آگاه نیست.‏

مراتبی که بعد از این مرتبه نخستین، ذکر شده است به ترتیب عبارت اند از: جبروت، ملکوت، عالم شهادت و مرتبه جامعه که همان حضرت «انسان» است. که مجموعاً حضرات خمس نام گذاری شده اند [4] .

بنا براین  می توان سیر پیدایش عالم را با اصطلاحاتی قرآنی این گونه بیان کرد :

عالم از عدم خلق شده نه از خدا چرا که وقتی به «عالم»، «وجود» اطلاق می شود خدا به نظر معدوم می آید. و آنچه هم خداست (وجود حق) غیر از وجود خلق است.

پس عالم از عدم خلق شده و نخستین مرتبه از این خلقت همان مرتبه عماء بوده است که نه می توان آن را به وجودِ ممکن، شبیه دانست و نه می توان آن را خدا یا وجود حقیقی نامید. خود لغت عماء هم به معنای کوری و ظلمت است. سپس اراده خدا به ظهور باعث شد که از این مرتبه به بعد مراتب فیض و تجلی به ترتیب صادر شود. در ابتدا عوالم جبروت و ملکوت و به اصطلاح قرآنی آسمان ها خلق شدند و بعد عالم ماده ظاهری یا به اصلاح قرآنی: زمین ها (الارضین).

بنابراین با پذیرش بحث «تجلی» که البته درک حقیقت آن همچون درک خدا از قدرت ذهن خارج است، نه بحث ترکیب در خدا پیش می آید و نه نیاز به تصور موجودی در عرض وجود خدا خواهد بود.

برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به پاسخ شماره 10342 (سایت: 10212) .



[1]   «أصدق بیت قاله الشّاعر قول لبید: ألا کلّ شی‏ء ما خلا الله باطل» غزالی، احیاء علوم الدین، ج 13، ص 180. دار الکتاب العربی، بیروت، بی تا.

[2] "حدثنا عبد الله، حدثنی أبی، ثنا یزید بن هرون، أنا حماد ابن سلمة، عن یعلى بن عطاء، عن وکیع بن حدس، عن عمه أبی رزین، قال: قلت یا رسول الله، أین کان ربنا عز وجل قبل أن یخلق خلقه؟ قال: کان فی عماء، ما تحته هواء وما فوقه هواء، ثم خلق عرشه على الماء"، أحمد حنبل در مسند این را نقل کرد، ج 4، ص 11.

[3] الانعام، 59.

[4]    برگرفته از پاسخ 10342 (سایت: 10212) .

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود