جستجوی پیشرفته
بازدید
21043
آخرین بروزرسانی: 1387/01/28
خلاصه پرسش
شرایط سیاسی اجتماعی امام حسن مجتبی (ع) را ذکر کنید؟
پرسش
شرایط سیاسی اجتماعی امام حسن مجتبی (ع) را ذکر کنید؟
پاسخ اجمالی

هر حادثه تاریخی را باید با توجه به شرایط و اوضاع سیاسی زمان خودش بررسی کرد.

از اوّلین اقدامات امام حسن (ع) بعد از به حکومت رسیدن، تهیه سپاهی برای مقابله با لشکر کشی و خطر معاویه بود، اما با توجه به شرایط و اوضاع جامعه و بررسی همه جانبه مسائل جهان اسلام و با در نظر گرفتن توان و قدرت نظامی حکومتش در مقابل معاویه و این که ادامه جنگ با این شرایط به صلاح نبود، تن به صلح دادند و از ادامه درگیری پرهیز نمودند. تاریخ گواهی می دهد که اوّلاً: امام حسن (ع) به دلیل نداشتن یاران و فرمانده هان مخلص، توان پیروزی نظامی بر معاویه و اطرافیانش را نداشتند. ثانیاً: در چنین شرایطی نتیجه نبرد و جنگ با معاویه به نفع دنیای اسلام نبود. ثالثاً: درگیری امام حسن (ع) با معاویه و کشته شدن آن حضرت به دست معاویه شکست مرکز خلافت مسلمانان بود.

پاسخ تفصیلی

امام حسن (ع) آن گاه که به خلافت رسیدند، با مخالفت و لشکر کشی معاویه روبرو شدند و از این جهت لشکری را تجهیز نمودند، تا به دفاع و مقابله برخیزند، اما در ادامه، شرایطی فراهم شد که امام مجبور شدند، از اسلام به گونه ای دیگر دفاع نمایند. [1]

اما شرایط سیاسی _ اجتماعی زمان امام حسن (ع):

1. آنچه در تاریخ مسلم است، این است که . معاویه سیاست مدار ماهر و شخص حیله گری بود و جانب ظاهر را در مجامع عمومى نگاه مى‏داشت ظاهر احکام اسلامی را تا حدودی مراعات می کرد. ولی در نهاد خود با اسلام دشمنی داشت و به هیچ یک از مقدسات اسلامی پایبند نبود، ولی این دشمنی را ابراز و آشکار نمی کرد. [2]   و فساد درونى او و حکومتش بر عوام مخفى مانده بود و مردم او را مسلمان و خلیفه رسول الله (ص) مى‏انگاشتند و مروّج اسلام به حساب مى‏آوردند.

به همین جهت بود که امام حسین (ع) در زمان حیات معاویه با آن که نامه هایی از اهل عراق برای دعوت به قیام علیه معاویه داشتند، دست به این کار نزدند و فرمودند، "امروز، روز قیام نیست، خداوند شما را مورد رحمت قرار دهد، تا زمانی که معاویه زنده است کاری نکنید و در خانه ها مخفی شوید". [3]

2. پیدا شدن نیروهای خوارج و نبود یاران مخلص و فرماندهان فداکار [4] و ضعف داخلی، توان و قدرت نظامی امام حسن (ع) را ضعیف کرده بود، مضافاً بر این کراهت مردم از شرکت در نبرد با معاویه، [5] از دلایل صلح آن حضرت است که خود می فرماید: "دیدم بیشتر مردم خواستار صلح اند و از جنگ بیزارند، دوست نداشتم آنان را بر آنچه که نمی پسندیدند وادار کنم. پس به خاطر حفظ جان ـ عده کمی از- شیعیانم، صلح کردم". [6]

3. امام حسن (ع) در مقام خلیفه مسلمانان بودند و درگیری آن حضرت با معاویه و کشته شدن او به دست لشکر معاویه، شکست مرکز خلافت مسلمانان بوده و به گفته استاد مطهری، این چیزی بود که حتی امام حسین (ع) هم از این نوع کشته شدن پرهیز داشتند که کسی در جای پیامبر (ص) و در مسند خلافت کشته شود [7] و به همین جهت بود که امام حسین (ع) حاضر نبودند در مکه کشته شوند؛ چرا که احترام مکه ازبین می رفت. از این رو، شرایط این چنینی به هیچ وجه اقتضای جنگ و نبرد را نداشت، و صلح یک تاکتیک مهم بود، برای سامان دادن به وضعیت مردم مسلمان.

در حالی که معاویه از امام حسن (ع) تقاضای بیعت نکرده بود و یکی از موارد صلح نامه همین عدم تقاضای بیعت بود.

قابل ذکر است که معاویه در مدت بیست سال حکومتش، بر خلاف اسلام عمل کرده، ظلم و ستم نموده، احکام اسلام را تغییر داده، بیت المال را حیف و میل کرده، خون های مردم را به ناحق ریخته و به مفاد صلح نامه و به کتاب خدا و سنت پیامبر عمل نکرده بود، همچنین بعد از خودش پسر شراب خوار و سگ بازش را به عنوان جانشین معرفی کرده و ...، ولی این وضعیت معاویه در زمان امام حسن (ع) برای مردم بر ملا نشده بود اما همین باعث گردید که امام حسین (ع) به عنوان وظیفه قیام نموده و امر به معروف و نهی از منکر کند. شاید به همین جهت باشد که می گویند: صلح امام حسن (ع) زمینه ساز قیام امام حسین (ع) شد ؛یعنی با مفادی که در صلح نامه امام حسن (ع) بوسیله آن حضرت گنجانده شده بود، راه هرگونه فریب و نیرنگ را بر معاویه بست، اگر چه معاویه بعداً به مفاد صلح نامه وفا دار نماند، ولی این چیزی جز رسوایی برای او در جامعه اسلامی و زمینه سازی برای قیام امام حسین (ع) بر ضد فرزندش را به ارمغان نیاورد.

امام حسن مجتبى (ع) در زمان حیات و دوران امامتشان، هنگامى که از یارى مردم در جنگ با معاویه مأیوس گشته و فرماندهى لشکر ایشان (ع) توسط معاویه به واسطه تطمیع یا تهدید، از جنگ کناره‏گیرى کردند، براى حفظ اسلام و کیان جامعه اسلامى و حفظ جان یاران باقى مانده و امتحان و اتمام حجت بر معاویه و مردم، تن به صلحى ناخواسته دادند. گرچه مفاد صلحنامه امورى بود که جنگ به خاطر آنها پیگیرى مى‏شد، از جمله:

1. معاویه به کتاب خدا و سنت رسولش عمل کند.

2. امر خلافت بعد از وی به امام حسن (ع) برسد و در صورت بروز هر حادثه ای به امام حسین (ع) تفویض شود.

3. ممنوعیت معاویه از اذیت و آزار علویان، مسلمانان و شیعیان

4. شروط مالى، از جمله برگرداندن حقوق مالیه غصب شده، به علویان و انصار و خواص امام على (ع) و از بیت المال کوفه که موجودی آن پنج میلیون درهم است چشم پوشی شود.

5. منع معاویه از سبّ و لعن امام على ابن ابیطالب (ع) در مجامع عمومى  (منابر و نمازها و...).

6. منع معاویه از استفاده از لقب "امیرالمؤمنین" براى خود.

7. منع او از تعیین جانشینى براى خود مثل یزید و... . [8]

از مفاد این صلح نامه به خوبی استفاده می شود که امام حسن (ع) هرگز در صدد تثبیت خلافت معاویه نبوده، بلکه تنها به جهت مصالح اسلام و مسلمانان و با توجه به اقتضای زمان و شرایط جامعه اسلامی تن به چنین کاری داد.

از این رو، با توجه به شرایطی که در زمان امام حسن (ع) بر جامعه اسلامی حاکم بود و امام در مسند خلافت بود با معاویه صلح کرد؛ چرا که شرایط زمان امام حسن (ع) اقتضای صلح داشت. [9]

معاویه، خود از رویایى خونین با حسنین (ع) فرار مى‏کرد و از تبعات ریخته شدن خون آن بزرگواران واهمه داشت و براى حفظ حکومت خود، ناچار به تحمل وجود آن دو بزرگوار بود، و دیگران را نیز از رویارویى علنى منع مى‏کرد و از تبعات آن بر حذر مى‏داشت، لذا حتى در جریان گرفتن بیعت براى یزید به عنوان خلیفه پس از خود، در مورد امام حسین (ع) متوسل به زور و شمشیر نگشت و به یزید هم سفارش کرد که از این امر پرهیز نماید.

علاوه بر آن در زمان معاویه، از طرف مردم، دعوت علنى و فراگیرى براى قیام و استمداد از امام (ع) براى مبارزه با ظلم و فسادهاى امویان صورت نگرفت و اعلام حمایت‏ها و دعوت‏هاى محدودی که ابراز مى‏شد، براى مبارزه با سیاست‏هاى نیرنگ بازى چون معاویه، کافى نبود. [10]

برای اطلاع بیشتر مراجعه کنید به کتاب سیری در سیره ائمه اطهار، اثر استاد مطهری، ص 51 ـ 97.



[1] رضوانی، علی اصغر، پاسخ به شبهات واقعه عاشورا، ص 35.

[2] همان، ص 319 (با کمی تصرفات).

[3] المجمع العالمی لاهل البیت (ع)، اعلام الهدایة، امام حسین (ع)، ص 147.

[4] گفته اند: امام (ع) 4 امیر لشکر انتخاب کرد که معاویه همه آنها را با پرداخت رشوه به سوی خود کشاند. رضوانی، علی اصغر، پاسخ به شبهات واقعه عاشورا ، ص 316.

[5] وقوع سه جنگ ـ جمل، صفین و نهروان ـ در زمان امام علی (ع)، حالت بدبینی و خستگی نسبت به جنگ را در بین یاران امام حسن (ع) موجب شده بود.

[6] المجمع العالمی لاهل البیت (ع)، اعلام الهدایة، امام حسین (ع)، ص 147.

[7] مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار (ع)، ص 77.

[8] ر.ک: امین عاملى، سید محسن، امام حسن و امام حسین (ع)، ص70 و 54.

[9] اقتباس از پاسخ شماره 577 (سایت: 629) .

[10] اقتباس از پاسخ شماره 102 (سایت: 1799) .

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • مراد از کلمة الله بودن عیسی و کلماتی که آدم(ع) با آن توبه کرد چیست؟
    24481 تفسیر 1392/04/12
    خداوند متعال در قرآن کریم می‌‌فرماید: «إِنَّمَا الْمَسیحُ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْه»؛[1] همانا مسیح، عیسى فرزند مریم فقط فرستاده خدا، و کلمه (و مخلوق) او است، که او را به مریم القا نمود. در آیه ...
  • مثل خدا چه کسی است که مثل او نیست؟
    15939 تفسیر 1388/07/20
    به تصریح آیات بسیاری از قرآن کریم و نیز به فرمان عقل، خداوند، مانند و شبیهی ندارد و با توجه به ادبیات عرب، ترجمۀ ارائه شدۀ شما از این آیه صحیح نبوده و بنابر این جستجو از مثل مثل خداوند موردی نخواهد داشت. "مثل" در ...
  • آیا مداومت بر ذکر لا اله الا الله موجب فقر می شود؟
    129211 شبهه شناسی 1390/11/20
    از دیدگاه شریعت و روایات معصومین همه اذکار الهی مستحب بوده و اثرات مطلوب بسیاری بر آنها مترتب است با این حال دعوی بی معرفت و بدون عمل و در تضاد با خواستۀ قلبی در تمامی اعمال شرعی - اعم از ایمان، صلاة و قرائت قرآن همچنین اوراد و اذکار ...
  • اگر امامان نبودند دنیا برپا می شد؟
    19753 دانش، مقام و توانایی های معصومان 1389/12/21
    اصولا برای به وجود آمدن جهان نیاز به واسطه هایی است که اگر نباشند، جهان نیز محقق نمی شود. از همین باب وجود انسان های کامل به عنوان واسطه برای برپائی عالم ضروری است. ...
  • ورع و تقوا چه تفاوتی با هم دارند؟!
    46341 حدیث 1394/02/22
    اگر چه در نظر اول میان «تقوا» و «ورع» تفاوتی به نظر نمی‌رسد؛ چرا که هر دو به معنای پرهیز و خویشتن‌داری است، اما با توجه به سفارشات فراوان معصومان(ع)،[1] نسبت به ورع، به نظر می‌رسد تفاوت‌های میان این دو فضیلت اخلاقی وجود داشته باشد.
  • واژه «امتثال» در لغت، فقه و اصول فقه چه معنایی دارد؟
    9780 مبانی فقهی و اصولی 1397/04/26
    «امتثال» به معنای پیروی و دنباله‌روی است.[1] و در اصطلاح اصول فقه، موافقت خارجى و عملى با شارع را امتثال گویند.[2] فرق امتثال با اطاعت «امتثال» بجا آوردن عمل مطلوب پروردگار با انگیزه تقرّب الهى است. ولی «اطاعت» صرف پیروى ...
  • چرا نظام هستی احسن است و اکمل نیست؟
    6998 کلیات 1392/11/12
    اگر منظور از نظام هستی، بخشی از این نظام هستی است که الآن بالفعل موجود است؛ در این صورت می‌توان پذیرفت که نظام هستی اکمل نیست؛ زیرا کمال برخی از موجودات به تدریج به دست می‌آید. بنابراین، صورت فعلی آنها اکمل نیست. به عبارت دیگر، برخی از موجودات ...
  • در چه روزهایی از ماه جمادی الأول یا جمادی الثانی انجام عقد مناسب است؟
    50039 Laws and Jurisprudence 1389/03/20
    ازدواج یک عمل مستحب و مورد پسند اسلام است و در همه ایام سال جایز است و در برخی از ایام بهتر و مناسب تر است. اما برخی از ایام؛ مانند شهادت امامان معصوم و بزرگداشت هایی که اجرای مراسم ازدواج در آنها شاید بی احترامی محسوب شود اگر ...
  • زبان هر ملتی نشان از فرهنگ و تعالی رشد یک جامعه دارد، چطور زبان عربی با چنین فصاحتی در قبایل بیابان نشین به وجود آمده است؟
    6691 علوم قرآنی 1393/02/02
    ۱. این طور نیست، گروه یا ملتی اگر دارای چند امتیاز از امتیازات فرهنگی و یا اجتماعی بودند، حتماً دارای امتیازات دیگر هم باشند. 2. هیچ ملتی را بی‌فرهنگ نمی‌توان گفت، بلکه فرهنگ‌ها متفاوت است. در آن زمان، زبان عربی تنها غنای ساختاری در گرامر و بلاغت داشته ...
  • آیا حضرت فاطمه(س) در مراسم عروسی دختری یهودی شرکت کرد و از غذای آنان تناول نمود؟!
    6607 حدیث 1400/04/21
    نخست باید گفت؛ رسول اکرم(ص) برای تحقق آرمان‌ها و اهداف بزرگ اسلام که دعوت تمام انسان‌ها به اسلام و مهیا نمودن فضایی آرام و به دور از تضادهای دینی، قومی و قبیله‌ای بود، نیاز به آن داشت که تفاخر و تضادهای قومی و ...

پربازدیدترین ها