جستجوی پیشرفته
بازدید
45819
آخرین بروزرسانی: 1399/11/12
خلاصه پرسش
این‌که خداوند بعضی از بندگانش را فراموش می‌کند به چه معنا است؟
پرسش
این‌که در بعضى از آیات قرآن آمده است که خداوند در دنیا و یا آخرت، عده‌‏اى را فراموش می‌کند، مگر خدا دچار فراموشى می‌‏شود؟!
پاسخ اجمالی

خدای متعال در قرآن مجید، چهار بار نسیان و فراموشی بندگان را به خود نسبت داده است، چنانکه در آیه‌ای می‌فرماید: "امروز آنها را فراموش می‌کنیم همان‌گونه که آنها لقای چنین روزی را فراموش کردند". این آیه و آیات مشابه آن مؤید این مطلب است که در آخرت - و حتی در دنیا- عده‌ای مورد فراموشی خدا قرار می‌گیرند. در این‌که منظور از این فراموشی چیست؟ استدلال‌های عقلی و کلامی موجود در منابع اسلام، نسیان به مفهوم عدم احاطه بر احوال مخلوقات را از ساحت مقدس خداوند دور می‌داند. همچنین در خود کلام حق نیز آمده است: "پروردگارت فراموش کار نیست".

از سخنان معصومین(ع) روشن می‌شود که مقصود از نسیان خداوند، غفلت و عدم علم و آگاهی نیست، که حق تعالی از تمام علوم پنهانی با خبر است، بلکه مقصود از فراموشی قطع نظر رحمت الهی است که اهلش شایسته‌ی آن هستند. امام علی(ع) فرمود: فراموش کردن خدا آن است که آنان را از خیر محروم کند. پس آن‌جا که در کلام حق از فراموشی پروردگار سخن به میان می‌آید، واگذاردن بنده به حال خود و برچیده شدن دست عنایت خدای تعالی از سر او است که البته نتیجه‌ی فراموشی بنده و مشغولیت او به دنیا است. به بیان دیگر، نسیان پروردگار بازتاب و نتیجه‌ی تکوینی فراموشی بنده و بی‌توجهی او به امر دین است.

پاسخ تفصیلی

در این مجال، ابتدا به بیان آیاتی که بر اساس آنها سؤال مذکور طرح شده می‌پردازیم، سپس با ادله‌ی عقلى، قرآنی و روایی به پاسخ سؤال می‌پردازیم. رویکرد ما بر اساس بسط و تشریح سؤال و سپس رفع ابهام و تناقض خواهد بود.

در قرآن کریم با آیاتی چند روبرو می‌شویم که در بدو امر زمینه‌ی این سؤال را (که آیا خداوند عده‌ای را فراموش می‌کند؟) فراهم می‌کند. این آیات عبارت‌اند از:

  1. "امروز آنها را فراموش می‌کنیم همان‌گونه که آنها لقای چنین روزی را فراموش کردند".[1]
  2. "و گفته می‌شود امروز شما را فراموش می‌کنیم همان‌گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید".[2]
  3. "همان‌گونه که نشانه‌های ما را نادیده می‌انگاشتی امروز تو نیز فراموش خواهی شد".[3]
  4. "خداوند را فراموش کردند و خدا هم آنها را فراموش کرد".[4]

در این آیات خدای سبحان به وضوح بیان فرموده است که عده‌ای در پیش‌گاه او فراموش خواهند شد. سه آیه‌ی اوّل این فراموشی را مربوط به روز محشر و آیه‌ی چهارم، آن‌را مربوط به دنیا می‌داند.

حال این سؤال مطرح می‌شود که اولا: آیا خداوند دچار فراموشی می‌شود؟ و آیا می‌توان صفت فراموشی(به معنای عدم حضور امری در نزد خداوند) را به او نسبت داد؟ ثانیا: اگر این‌‌گونه است، در مورد چگونگی و کیفیت آن، چه می‌توان گفت؟ و آیا می‌توان صفت نسیان(به معنای عدم حضور امری در نزد خداوند) را به او نسبت داد؟

عقاید اسلامی و باورهای دینی که البته مبتنی بر استدلال است، تمام صفات نقص(سلبیه)، از جمله فراموشی به این معنا را از خداوند سلب می‌کند و او را که درجات کمال و علم را دارد، مبرای از هرگونه نقص و فقدان می‌داند که مشروحا در منابع اعتقادی و کلامی معتبر و با براهین مستدل عقلی و فلسفی اثبات شده و بیان تفصیلی آنها خارج از حوصله‌ی بحث است.[5]

قرآن مجبد نیز به صراحت خدای تعالی را از این نقیصه منزه دانسته، و می‌فرماید: "پروردگار تو فراموش کار نیست".[6]

در جایی دیگر می‌فرماید: "پروردگار من نه گمراه می‌شود و نه فراموش می‌کند".[7]

بنابر این، به گواهی این دسته از آیات قرآن نیز، فراموش‌کاری در ذات مقدس پروردگار راه ندارد. حال سؤال این است پس آیاتی که فراموش کردن بندگان را به خداوند نسبت داده است، به چه معنا است؟!

روایات معصومین(ع) که همواره گره‌گشای مسائل و مبین و مفسر آیات الهی‌اند، در این‌جا نیز به روشنی این ابهام را بر طرف می‌کنند. در حدیثی از امام رضا(ع) در تفسیر آیه‌ی "فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ..."، آمده است: "نَنْساهُمْ یعنی آنان را ترک می‌کنیم؛ چون آنان قیامت و آمادگی برای آن‌روزها را رها کرده بودند، ما نیز در آن‌روز آنان را به حال خود رها می‌کنیم".[8] بنابر این، متوجه می‌شویم که مقصود از فراموشی، برداشتن نظر لطف و مرحمت نسبت به آن بنده است.

چنان‌که حضرت على(ع) نیز در این باب فرمود: "فراموش کردن خداوند آن است که آنان را از خیر محروم کند".[9] و این شیوه‌ی حکیمانه بر اساس عدالت و طبق مرام فراموش کاران است. مَثَل این بندگان نسبت به خدا، مَثل شاگردی است که در طول سال نسبت به درس خود بی‌اهمیتی و بی‌مبالاتی روا داشته، آینده‌ی تحصیلی و درس و مدرس خود را به بازیچه و تمسخر گرفته باشد و استاد نیز وقتی احوال او را بدین ترتیب می‌بینید او را به حال خود را می‌گذارد و در روز امتحان نیز از حمایت و مساعدت او خودداری می‌کند.

در عین حال توجه به این نکته ضروری است که این قطع رحمت خداوند متعال از بندگانش مشروط به این است که خود بندگان خدا را فراموش کنند و دین و آیین خویش را به بازیچه گرفته، مشغول و مغرور به دنیا شوند.[10] یعنی خداوند جزای فراموشی را با فراموشی می‌دهد. چنان‌که درباره‌ی یاد خدا که در مقابل فراموشی است فرمود: "مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم".[11]

با توجه به آنچه بیان شد، خداوند در قرآن فراموشی را به خود نسبت داده و از طرفی به گواهی عقل و قرآن ثابت می‌شود که آن فراموشی که حاصل غفلت و ناآگاهی است در وجود خدایی که کمال مطلق است و "عالم الغیبی" است که ذره‌ای از حیطه‌ی علمش بیرون نیست،[12] راه پیدا نمی‌کند. بنابر این، باید مقصود از فراموشی خداوند، همان بی‌توجهی و برچیده شدن نظر و عنایت خدای عالی و محروم ماندن از خیر و رحمت حضرت حق باشد.


[1]. اعراف،51. "فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا".

[2]. جاثیه، 34. "وَ قیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ کَما نَسیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا".

[3]. طه، 126. "قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسى‏".

[4]. "نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُم". توبه، 67.

[5]. ر. ک: القول السدید فی شرح التجرید، ص 274 به بعد؛ عقائد اسلامی، فصول، 22- 15.

[6]. مریم، 64. "و ما کان ربک نسّیا".

[7]. طه، 52. "لا یَضِلُّ رَبِّی وَ لا یَنْسى".

[8]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 1، 125، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.

[9]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 813، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.

[10]. برگرفته از سوره‌های، اعراف، 51؛ جاثیه، 34و جاثیه، 35.

[11]. بقره، 52. "فاذکرونی اذکرکم".

[12]. سبا، 3. "عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ...".

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • قاعده فلسفی «من فقد حسا فقد علما»، به چه معنا است؟
    2572 بیشتر بدانید 1401/02/06
    قاعده فلسفی «من فقد حسا فقد علما»، یعنی کسی که برخی حواس را نداشته باشد، برخی از علوم و دانش‌ها را هم نخواهد داشت. بر اساس این قاعده، منشأ اصلی تمام ادراکات حصولی و علوم ظاهری انسان، حواس ظاهری است که در انسان و اکثر ...
  • در قرآن کریم مسلمان به چه معنا است؟
    75660 اسلام و ایمان 1385/12/20
    در اصطلاح قرآن، مسلمان به معنای تسلیم مطلق در برابر فرمان خدا و توحید کامل و خالص از هرگونه شرک و دوگانه‌پرستی است؛ و به همین جهت است که قرآن کریم حضرت ابراهیم(ع) را مسلمان معرفی می‌کند.از آن‌جا که دین در پیش‌گاه خدای متعال، اسلام است: ...
  • از نظر عاطفى؛ کشته شدن بچه توسط حضرت خضر(ع) چه توجیهى دارد؟!
    23480 تفسیر 1386/01/21
    از مجموع آیات و روایات استفاده می‌شود که کشته شدن جوان به دست حضرت خضر(ع)، حادثه‌اى اتفاقى و یا از روی میل نفسانى و یا غضب نبود؛ چرا که قرآن کریم، از خضر(ع) به عنوان بنده‌اى از بندگان خود که مشمول رحمت و علم خاص الهى بود، نام ...
  • آیه «اولی الامر» در شأن چه کسانی نازل شده است؟
    65149 قرآن و امامت 1388/04/23
    همه مفسران شیعه در این زمینه اتفاق نظر دارند که منظور از" اولی الامر"، امامان معصوم هستند که رهبرى مادى و معنوى جامعه اسلامى، در تمام شئون زندگى از طرف خداوند و پیامبر (ص) به آنها سپرده شده است، و غیر آنها را شامل نمى‏شود. البته کسانى که ...
  • آیا در روایات، زن کوچه‌نشین عروس شیطان معرفی شده است؟
    6339 حدیث 1400/06/31
    اساسا ولگردی و پرسه‌زدن در کوچه و خیابان نه برای مردان و نه برای زنان، ویژگی مناسبی نیست،[1] و اگرچه توصیه شده است که زنان بدون ضرورت از خانه خارج نشوند؛ زیرا در موارد بسیاری، گرفتار فریب‌های شیطانی می‌شوند؛ اما عبارت «زن کوچه‌نشین عروس ...
  • آیا در میان یاران ائمه(ع)، افرادی از نژاد کُرد نیز مشاهده می‌شود؟
    3291 اهل بیت و یاران 1400/01/25
    در پاسخ به این پرسش ابتدا باید به دو مقدمه توجه داشت:ارزش و کرامت انسان به نژاد، نسب، قوم، قبیله و... بستگی ندارد، چنان‌که خدای متعال فرمود: «إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ‏»؛
  • آیا از میان اقوام اروپایی و هندی و...(غیر از اقوام سامی) پیامبرانی از طرف خدا مبعوث شده‌اند؟
    27221 پیامبران و امامان 1385/11/04
    انسان موجودی است مکلف، و لازمه‌ی تکلیف این است که از طرف خداوند پیامبرانی برای ابلاغ وظایف و دستورات دینی به سوی وی فرستاده شده باشند، و گرنه تکلیف معنا ندارد.قرآن کریم در آیات مختلفی می‌فرماید هر جا که مردمی زندگی می‌کردند، از سوی خداوند پیامبرانی ...
  • آیا قرائت زیبا و جذاب، بر زیبایی قرآن می‌افزاید؟
    5914 علوم قرآنی 1394/02/16
    قرآن گرچه به خودی خود زیباست اما اگر با صدای نیک و یا از زبان انسانی نیک تلاوت ‌شود، زیباتر خواهد شد. در همین راستا، امام صادق(ع) از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره قرآن چنین نقل می‌فرمایند: «هر چیزی زینتی دارد و زینت قرآن، صدای زیبا است».
  • آیا پیامبر گرامی اسلام (ص) به شهادت رسیدند؟
    71590 بیماری، رحلت و وفات 1390/11/03
    دلایل بسیاری از کتب روایی و تاریخی؛ چه از شیعه و چه از اهل سنت وجود دارد که شهادت ناشی از مسمومیت پیامبر اکرم (ص) را تأیید می نماید، اما به این نکته نیز باید توجه داشت که اگر شهادت را همانند آنچه ...
  • دعایی که برای دخترانی که وقت ازدواج آنان فرا رسیده و همسر دلخواه شان پیدا نشده کدام است؟
    104662 دستور العمل ها 1390/08/19
    کاربر محترم؛ دعای مورد نظر شما در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است که چنین است: شیخ و سید از مفضل بن عمر روایت کرده‏اند که: گفت دیدم روزى حضرت امام جعفر صادق (ع)را که نماز ...

پربازدیدترین ها