در قرآن کریم و در بخشی از آیه 65 سوره نور می‌خوانیم: (ِیُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِه)؛ خداوند آسمان را نگه‌می‌دارد تا بدون اجازه‌اش بر زمین فرو نیفتد.

این جمله از قرآن را نباید در تعارض با دانش روز و کشفیات جدید دانست؛ زیرا معنای کلی «سماء» در قرآن، «سمت بالا» بوده و ممکن است مراد از آن، حوالی ابرها، جوّ زمین، اجرام آسمانی، فضای بین ستارگان و ... باشد که با توجه به شواهد پیرامونی می‌توان به معنای دقیق آن پی برد.[1] و در همین آیه، اگر «سماء» را به معنای اجرام آسمانی بگیریم، دیگر هیچ تعارضی با دانش تجربی نخواهد داشت.

خداوند در آیات مختلف در صدد بیان این واقعیت است که «امساک» و یا نگه‌داشتن منظم آسمان و زمین تنها با اراده او امکان‌پذیر است. البته ممکن است به تدریج، برخی عوامل مادی چنین نظم اعجازآمیزی -مانند قوای جاذبه موجود در فضا- توسط دانش تجربی بشر کشف شود.

«امساک» در آیه‌ای دیگر، به معنای اراده خداوند در جلوگیری از نابودی آسمان‌ها و زمین تا زمان تعیین‌شده است:

«إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الأَرْضَ أنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أمْسَکَهُما مِنْ أحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ»؛ خداوند آسمان‌‌ها و زمین را از خطر نابودی نگه می‌دارد و اگر آنها در معرض نابودی‌ قرار گیرند، جز او کسی نیست که مانع این نابودی شود.

فراز قرآنی «وَ لا یَؤُودُهُ حِفْظُهُما»؛(نگاه داشتن آسمان و زمین بر خدا سخت نیست) نیز ناظر به همین معنا است.

بر این اساس، معنای چنین آیاتی آن خواهد بود که خداوند نوعی نظم پیچیده را در جهان مادی -از جمله در کره زمین و محیط پیرامونی آن- ایجاد کرده که جز او کسی نمی‌تواند تغییری در آن به وجود آورد. یعنی تا خدا بخواهد همین گونه است و اگر بخواهد نظم دیگری را بر آن حاکم خواهد کرد.

به عبارت دیگر، اجرام آسمانی؛ مانند خورشید، ماه، ستارگان، شهاب‌سنگ‌ها و ... و نیز انرژی‌ها و جاذبه‌های بی‌شمار را خداوند بر اساس نظم خاصی چیده است که هیچ فردی نمی‌تواند آن را تغییر دهد و تا زمانی که دنیا برقرار است چنین خواهد بود؛ اما هنگام قیامت، این نظم فرو خواهد ریخت و نظم دیگری جایگزین خواهد شد:^[2]

«إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ. وَ إِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ»؛ آن‌گاه که آسمان بشکافد، و آن‌گاه که ستارگان پراکنده شوند و فرو ریزند.

با توجه به دانش جدید، می‌دانیم اگر کوچک ترین تغییری در نظم کنونی جهان به وجود آید، اجسام آسمانی به زمین سرازیر شده و آن را نابود خواهند کرد و می‌دانیم که اجرام آسمانی بزرگی در گذشته با زمین برخورد کردند که به دنبال آن، زندگی در زمین متحول شده است و این که خداوند، برخورد نکردن اجرام آسمانی را مقید به «إلا بإذنه» نموده، می‌تواند نشانگر آن باشد که در گذشته چنین برخوردهایی با اجازه خداوند رخ داده و ممکن است در آینده نیز رخ دهد.

به هر حال، چنین نظمی نه تنها در مورد آسمان و زمین؛ بلکه حتی در نوع چینش مولکول‌ها نیز وجود دارد. به عنوان نمونه اگر روزی جامدها تبدیل به مایع و بخار شوند، تصور کنید که چه خواهد شد؟!

در پایان به بخشی از سخن امام رضا(ع) در همین ارتباط توجه فرمایید که آیه موجود در پرسش نیز در ضمن آن آمده است:

«... یُدَبِّرُ کُلًّا مِنْهَا بِمَصْلَحَتِهِ وَ أَمَّا الْجَمَادَاتُ فَهُوَ یُمْسِکُهَا بِقُدْرَتِهِ وَ یُمْسِکُ الْمُتَّصِلَ مِنْهَا أَنْ یَتَهَافَتَ‏ وَ یُمْسِکُ الْمُتَهَافِتَ مِنْهَا أَنْ یَتَلَاصَقَ وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِه‏ ...» ^[3]

خداوند با توجه به مصلحت خویش، زندگی حیوانات را مدیریت می‌کند و در مورد جمادات نیز با قدرتش به حفظ نظم موجود می‌پردازد و (به عنوان نمونه) مانع فروپاشی چیزهایی می‌شود که باید به هم پیوسته باشند و مانع پیوستن چیزهایی می‌شود که باید از هم جدا باشند و مانع آسمان (اجرام آسمانی) می‌شود که بدون اجازه او به زمین اصابت کنند.

 [1]. ر. ک: «معنای سماء در قرآن».

[2]. ر. ک: مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج ‏17، ص 137، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا.

[3]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 283-282، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.