جستجوی پیشرفته
بازدید
23408
آخرین بروزرسانی: 1393/11/07
خلاصه پرسش
تردید چند نوع است؟ آیا «شک»، «تردید» و «ریب» مشترک لفظی‌‌اند یا مشترک معنوی؟
پرسش
با سلام و احترام. تردید و شک چند نوع است؟ آیا شک و تردید مشترک لفظی بوده یا مشترک معنوی‌اند؟ سپاسگزارم
پاسخ اجمالی
تردید
ریشه اصلی واژه «تردید»، «ردد» است که به معنای برگرداندن چیزی پس از دریافت کردن می‌‌آید.[1] البته تردید چون به باب تفعیل رفته معنای زیادتری را افاده می‌کند؛ یعنی آنکه این برگرداندن چندین بار تکرار شده است؛ شاید به همین جهت به شخص متحیر و سرگردان مردّد می‌گویند؛ گویا ذهن این شخص چیزی را بر می‌گرداند، پس از آن‌‌که آن‌را دریافت کرده است؛ یعنی ذهن او در حال رفت و برگشت بین دو طرف احتمال (پذیرش و عدم پذیرش) است.
اقسام تردید
تردید می‌تواند به لحاظ‌های مختلف دارای اقسام متعدد باشد؛ مثلاً به لحاظ مراتب تردید که آیا دو طرف احتمال دقیقاً پنجاه پنجاه هستند؟ یا چهل و نه، پنجاه و یک؟ دو نوع تردید محسوب می‌شوند. چنان‌که به لحاظ متعلق و موضوع دارای اقسام بی‌شمار است. البته به این لحاظ می‌توان تردید را در دسته‌های کلی تقسیم کرد؛ مثلاً تردید در اعتقادات و در غیر اعتقادات و ... .
شک
«شک» از ریشه «شکک» به معنای داخل نمودن چیزی در چیزی است. عرب در ابتدا آن‌جا که نیزه را بر بدن دیگری وارد می‌کردند، می‌گفتند: «شککته بالرمح». شک را به این جهت شک می‌نامند که برای شخص شاک دو چیز در محل واحدی(ذهن و نفس او) وارد شدند و او به هیچ‌کدام یقین ندارد.[2]
به نظر می‌رسد بقیه معانی شک نیز به همین برمی‌گردد؛ مثلاً این‌که برخی گفته‌اند ریشه اصلی شک جمع نمودن چیزی با چیز دیگر به واسطه داخل نمودن آن چیز در او است. گویا در ضمیر و ذهن شخص شاک دو چیز جمع شده است.[3]
برخی دیگر گفتند شک از ریشه خرق و پاره نمودن است و گویا شک حالتی است که ذهن در اثر شک خرق و پاره شده و رأی و نظری در او استقرار نمی‌یابد. و یا این شک به معنای الصاق و چسبیدن باشد و گویا دو نقیض بهم چسبیدند و راهی برای فهم و نظر وجود ندارد.[4]
تفاوت شک و تردید
با توجه به توضیحات داده شده، روشن شد تردید و شک از نظر معنا و کاربرد تقریباً مترادف هستند و به جای یکدیگر استعمال می‌شوند؛ هر چند از نظر ریشه‌ای تفاوت دارند.
ریب
کلمه «ریب» را برخی از اهل لغت به معنای شک و خوف می‌دانند،[5] ولی برخی دیگر آن‌را اخص از شک می‌داند؛ یعنی ریب را شکی می‌دانند که همراه تهمت باشد.[6]برخی از محققین ریب را به معنای اضطراب و تلاطم می‌دانند.[7]
تفاوت ریب و شک
بر اساس بیان گذشته، ریب از نظر لغت، دارای معانی متفاوت است؛ شاید به جهت همین تفاوت، در برخی از موارد «ریب»، منشأ و سبب «شک» شمرده شده است؛ چنان که امام علی(ع) می‌فرماید: «لا ترتابوا فتشکّوا» ریب نورزید تا دچار شک شوید.[8] ظاهر این روایت این است که «ریب» سبب «شک» می‌شود.
برخی از محققان در توضیح این حدیث می‌گوید: مقصود از ریب در این‌جا شک یا تهمت یا لوازم آن دو نیست، بلکه ریب در این‌جا به معنای اضطراب و تلاطم است؛ و منظور این است که به واسطه فرورفتن در شبهات و یا در اثر عمل بر خلاف علم، نفس خود را در اضطراب و ناآرامی قرار ندهید، تا گرفتار شک و تردید گردید.[9] البته در متن روایت نیز شاهدی بر این برداشت وجود دارد؛ زیرا امام(ع) در پی تشویق مردم به عمل کردن به معلومات و جهت نشان دادن راه‌کار برای استواری در علم می‌فرماید: «ریب نورزید تا دچار شک شوید».
در برخی موارد نیز «شک» به عنوان سبب «ریب» بیان شده است؛ قرآن کریم می‌فرماید: « (عاقبت) میان آنان و آنچه بدان میل و اشتها داشتند (از لذایذ دنیا به وسیله مرگ) جدایى افکنده شد، چنان که درباره امثال آنها پیش از آن انجام گرفت، زیرا آنان (نسبت به عالم آخرت) در شکى تردید زا و ابهام ‏آور بودند.»[10] در این جا ریب به معنای شک همراه با تهمت و سوء ظن آمده است؛ و ظاهرش این است که شک مطلق و ابتدایی، عامل و سبب چنین شک و ریب شده است.
این تفاوت‌ها در حقیقت ناشی از معانی نسبتاً متفاوتی است که هر کدام از این الفاظ دارند.
 

[1]. «رَدّهُ‏ عن وجهه‏ یَرُدُّه‏ رَدَّا و مَرَدًّا: صَرَفه . رَدَّدَهُ‏ تردیداً و تَرْدَاداً فتردَّدَ. و رجل‏ مُرَدَّدٌ: حائرٌ بَائِرٌ». جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج ‏2، ص 473، بیروت، چاپ اول، 1376ق.
[2]. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج ‏3،  ص173، قم، چاپ اول، 1404ق.
[3]. عسکرى، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، ص 91، بیروت، چاپ اول، 1400ق.
[4]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، ج 1، ص 461، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[5]. «الرَّیب‏: ما رابَکَ‏ مِن أمرٍ. تقول: رابَنِى‏ هذا الأمرُ، إذا أدخَلَ علیک شَکًّا و خَوفا. و أراب». معجم مقاییس اللغه، ج ‏2، ص 463.
[6]. «أن الارتیاب شک مع تهمة». الفروق فی اللغة، ص 92.
[7] . فیض کاشانى، محمد محسن، الوافی، ج ‏1، ص 207، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على ع ، چاپ اول، 1406ق.
[8]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏1، ص 45، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[9]. الوافی، ج ‏1، ص 207.
[10] وَ حیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ کَما فُعِلَ بِأَشْیاعِهِمْ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ کانُوا فی‏ شَکٍّ مُریبٍ؛ سبأ، 54.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود