جستجوی پیشرفته
بازدید
20184
آخرین بروزرسانی: 1396/10/10
خلاصه پرسش
هر آشکاری غیر از خدا، پنهان است(پنهان نیست. نسخه بدل) و هر پنهانی غیر از خدا آشکار نیست. تفسیر این سخن امام علی(ع) چیست؟
پرسش
سلام. در ترجمه خطبه‌ی 65 نهج البلاغه، در باب خداشناسی آمده است: «هر ظاهری غیر از او پنهان است». چگونه چیزی که ظاهر است می‌تواند پنهان باشد؟! لطفاً توضیح دهید.
پاسخ اجمالی
امام علی(ع) در یکی از خطبه‌هایش در توصیف پروردگار فرموده است: «وَ کُلُّ ظَاهِرٍ غَیْرَهُ [غَیْرُ بَاطِنٍ‏] بَاطِنٌ، وَ کُلُّ بَاطِنٍ غَیْرَهُ غَیْرُ ظَاهِرٍ»؛[1] و هر آشکارى جز او غیر پنهان(در نسخه‌ای، پنهان) است، و هر پنهانى جز او غیر آشکار است.
جمله «و کلّ ظاهر غیره غیر باطن»؛ یعنى هر ظاهر و معلوم بر غیرى، غیر از خدا، غیر باطن و غیر مجهول است؛ زیرا که بکنه مفهوم و ماهیّت معلوم است، برخلاف خداى متعال که بکنه حقیقت، به سبب شدّت ظهور، معلوم هیچ‌کس نیست، و کسی راه علم به او ندارد، الّا ذاتش.[2]
البته در حاشیه نسخه اصل به عنوان نسخه بدل چنین نوشته است: «و کلّ ظاهر غیره باطن»؛ یعنی هر ظاهر و موجودی غیر از او، باطن و مخفی است بذاته، و موجود و ظاهر است به او؛ زیرا که او است موجود و ظاهر بذاته، و نیست غیر او مگر مخفی بذاته و ظاهر به او. پس او است ظاهر، و مخفی است از شدت ظهور.[3]
معنای ظاهر
ظهور در مورد خداوند دو معنا دارد: یکی از معانی ظهور نسبت به خداوند، غلبه و احاطه است؛ وقتی بگوییم خداوند ظاهر است؛ یعنی او بر نظام وجود احاطه، غلبه و سلطه دارد.
معنای دیگر ظهور نسبت به ذات قدس الهی، این است که اگر کسی با چشم بصیرت نگاه کند، متوجه می‌شود که این نظام وجود، عین احتیاج و فقر است، و وقتی عین احتیاج و فقر شد، پس وابسته به قدرت مطلقه است. به تعبیر دیگر، به طور کلی نظام وجود، «معنای حرفی» و وابستگی صرف است و قابل ملاحظه استقلالی نیست؛ بدین معنا که «معنای حرفی» وقتی قابل توجه و قابل ملاحظه است که به تبع «معنای اسمی» ملاحظه شود. پس آن چیزی که اول از نظام وجود به ذهن می‌آمد هستی مستقل بود، در صورتی که هستی مستقل، ذات باری تعالی است و هستی‌های دیگر همه به او وابسته‌اند.
امام حسین(ع) خطاب به خداوند میفرماید: «کیف یستدل علیک بما هو فی وجوده مفتقر الیک، أیکون لغیرک من الظهور ما لیس لک حتی یکون هو المظهر لک»؛[4] چگونه می‌توان برای اثبات وجود تو به چیزی استدلال نمود که خود او در وجودش به تو احتیاج دارد؟! آیا برای موجودی غیر از تو ظهوری مشاهده می‌شود که در تو نباشد، تا او بخواهد تو را آشکار کند؟!
 معنای کلام حضرت این است که: به طور کلی «ظاهر» همان چیزی است که ذاتش مستقل است، و آن ذات لایزال خدا است.
بنابر این یک معنای ظهور یعنی غلبه و احاطه؛ و معنای دیگرش وضوح و روشنی است، به گونه‌ای که هیچ چیز دیگر در برابر او وضوح و روشنی ندارد.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «أفی الله شک فاطر السماوات و الارض»؛[5] آیا در خدایی که خالق آسمان‌ها و زمین است شک و تردید می‌کنید؟
معنای این آیه این است که خدای متعال از بس ظاهر است، جای هیچ شک و تردید نیست.[6]
«و کلّ باطن غیره غیر ظاهر»؛[7] یعنى هر غیر ظاهر و مجهول بر غیرى، غیر از خدا، غیر ظاهر است بنفسه و بذاته، بلکه بذاته مجهول است و بی‌‏ایجاد و اظهار خدا، او را جلوه ظهور نتواند بود، و در ظلمت عدم و خفا باقى است، چه در خارج و چه در ذهن، بر خلاف خداى تعالى که بذاته ظاهر و از شدّت ظهور محجوب و مخفى است. و باطن است، در عین ظهور فى ذاته بذاته لذاته، و ظاهر است از براى غیر به آثار.[8]
معنای باطن
در معنای باطن هم دو احتمال وجود دارد: یکی آن است که ذات خداوند برای ما مخفی است، به گونه‌ای که ما نمی‌توانیم او را درک نموده و به آن احاطه پیدا کنیم. برخی از فلاسفه معتقدند: ذات خدا در عین حال که ظاهر است، باطن هم هست؛ یعنی برای ما قابل درک نیست؛ ذهن ما محدود است و ذات لایزال خدا غیر محدود.
بنابراین انسان محدود، قدرت احاطه به نامحدود را ندارد. به عبارت دیگر، ما خود محاط هستیم؛ یعنی خدا محیط بر ما است و ما محاط او هستیم، آن وقت محاط نمی‌تواند احاطه به محیط پیدا کند؛ لذا ذات خداوند برای ما باطن است، یعنی برای ما قابل درک نیست.
معنای دیگر باطن، این است که در باطن اشیاء نفوذ دارد؛ یعنی خدا به باطن همه اشیای جهان آفرینش علم دارد، و علم او به داخل و باطن اشیاء نفوذ دارد؛ از باطن همه موجودات خبر دارد؛ از دل‌های ما؛ از درون دریاها؛ از داخل کوه‌ها؛ و از درون هر چیز خبر دارد. پس معنای دیگر این است که علم خدا به خفایای تمامی موجودات نفوذ کرده است.[9]
 

[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص 96، خ 65، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. نواب لاهیجی، میزا محمد باقر، شرح نهج البلاغه، تصحیح و تعلیقات، جعفر، سید محمد مهدی، نیری، محمد یوسف، ج 1، ص 356، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1379ش.
[3]. همان.
[4]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 1، ص 349، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.
[5]. ابراهیم، 10.
[6]. منتظری، حسینعلی، درسهایی از نهج البلاغه، ج 3،  ص 130 – 131، تهران، سرایی، چاپ دوم، 1383ش.
[7]. در حاشیه نسخه اصل است: «کل باطن غیره فهو ظاهر»؛ یعنی هر باطن و مخفی بر غیری غیر او، ظاهر است نزد عقل به حسب ماهیت. و او است باطن و مخفی بکنه ذات و صفات بر جمیع مدارک، اگر چه اظهر از هر ظاهر است به حسب آثار. نواب لاهیجی، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 356.
[8]. نواب لاهیجی، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 356.
[9]. درسهایی از نهج البلاغه، ج 3، ص 132.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    793397 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    757138 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    680935 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    659345 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648885 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    600828 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580189 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565023 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564300 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    559870 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود